Spektrallar haqida maʼlumot

Mavzu: Spektral asbob va ularning xarakteriktikasi (burchakli dispersiya. chiziqli dispersiya. spektral asboblarning ajrata olish qobilyati.)
Reja:

1. 
   Spektrallar haqida maʼlumot.
   
2. 
   Burchakli va chiziqli dispersiya.
   
3. 
   Spektral asboblarning ajrata olish qobiliyati.
   

Spektr (lot. Spectrum — „koʻrinish“) kontinuum ichida oʻzgaruvchi xususiyatlar toʻplamidir. Optikadan bir misol qilib kamalakni olish mumkin: undagi ranglar (yorugʻlik xususiyatlari) uzluksiz oʻzgarib boradi. Yorugʻlik spektrini spektroskopiya fani oʻrganadi.

S
pektr (lot. Spectrum — „koʻrinish“) kontinuum ichida oʻzgaruvchi xususiyatlar toʻplamidir. Optikadan bir misol qilib kamalakni olish mumkin: undagi ranglar (yorugʻlik xususiyatlari) uzluksiz oʻzgarib boradi. Yorugʻlik spektrini spektroskopiya fani oʻrganadi.
Spektr (lot. Spectrum — tasavvur, tasvir) (fizikada) — 1) tizimni yoki jarayonni tavsiflovchi birorbir fizik kattalikning barcha qiymatlari majmui. S. Diskret (uzlukli) va uzluksiz boʻladi; 2) birorbir nurlanishda mavjud boʻlgan toʻlqin chastotalari majmui; 3) har bir yoʻnalishda muayyan uzunlikli yoki chastotali monoxromatik toʻlqin tarqaladigan qilib ajratilgan elektromagnit nurlanish; 4) ekran, fotoplastinkadagi tasvir; 5) elektromagnit nurlanish koʻrinadigan yorugʻlikdan iborat boʻlganda S. Hosil qiladigan rangli yoʻl. Turli xil nurlanishlarning modda tomonidan yutilish va chikarish S.lari, elektromagnit toʻlqinlar oʻzgaruvchan toklarining chastota S.lari, Quyosh xromosferasining S. Va boshqa koʻpgina S.lar oʻrganilgan. Bu ishlar optik spektral asboblar, toʻlqin va chastota oʻlchagichlar va boshqa yordamida amalga oshiriladi. Koʻpincha tebranish chastotasi S.idan foydalaniladi. Tebranishning tabiatiga qarab elektromagnit tebranishlar Si, akustik S, optik S. Xillari mavjud. Elektromagnit tebranishlar Si, ayniqsa, optik diapazondagisi (toʻlqin uz. 10³—10'³mkm) yetarli daraja oʻrganilgan. Optik S.ning chiqarish (obʼyektdan yorugʻlik chiqayotganda hosil boʻladi), yutilish (moddadan yorugʻlik oʻtayotganda hosil boʻladi), sochilish va qaytarish jarayonlarida sodir boʻladigan xillari bor. U kimyoviy taxlidda, atom va molekulyar fizikada va boshqalarda qoʻllanadi. Tebranish Si chizikli va tutash xillarga boʻlinadi. Chizikli S. Chastotalari birbiridan maʼlum kattalikda farq qiluvchi garmonik tebranishlarni, tutash S. Esa chastotalari turlicha boʻlgan garmonik tebranishlarni oʻz ichiga oladi.

Dispersiya (lotincha: dispersio — tarqalish, sochilish):

Matematikada — tasodifiy miqdor dispersiyasi; tasodifiy miqdorning matematik kutilish atrofidagi zichligi darajasini aks ettiradigan tushuncha. Taʼrifga koʻra dispersiya tasodifiy miqdor bilan uning matematik kutilishi orasidagi ayirma kvadratining matematik kutilishiga teng.
Fizikada — oʻrganilayotgan fizik kattalikning tasodifan oʻlchangan qiymati uning oʻrtacha qiymatlaridan farqlanishi darajasi. Tajribada esa dispersiya deb tasodifiy oʻlchangan qiymatlarni ularning oʻrtacha arifmetik qiymatidan ogʻishishlari kvadratlarining oʻrtacha arifmetik kattaligi tushuniladi. Fizikada, mas, quyidagi iboralar mavjud:
.• Elektromagnit toʻlqinlar dispersiyasi — muhitda tarqalayotgan elektromagnit toʻlqinlar tezligining toʻlqin chastotasi (toʻlqin uzunligi)ga bogʻlikligi.
• Dielektrik kirituvchanlik dispersiyasi — oʻzgaruvchan elektromagnit maydonga joylashgan modda dielektrik kirituvchanligining shu maydon tebranishlar chastotasiga bogʻlikdigi.
• Yorugdik dispersiyasi — yoruglikning difraksiyalanishi, interferen-siyalanishi va ikki muqit chegarasida sinishi natijasida monoxromatik tashkil etuvchilarga, yaʼni spektrga ajralishi. Xususiy xrlda, yoruglik dispersiyasi — muhitning mutlaq sindirish koʻrsat-kichining shu muhitga tushayotgan yorugʻlik c
hastotasiga bogʻliqligini koʻrsatadi.

SpektrofotometrlarRang miqdorini aniqlash ushbu turdagi asboblar uchun asosiy ishlash printsipidir. Printsip quyidagi o'lchanadigan xususiyatlarni o'z ichiga oladi:Haqiqiy rang (rang). U sirtdan chiqarilgan yoki aks ettirilgan yorug'likning to'lqin uzunligi bilan baholanadi. O'lchov birligi nanometr (nm).

Ohangning sofligi (to'yinganligi). Mavjud oq ohang miqdori sifatida ifodalangan spektral prototipdan ajralish darajasini ko'rsatadi. Qanchalik oq bo'lsa, to'yinganlik shunchalik kam bo'ladi. (yorqinlik). Namunadagi qora rang miqdori tufayli tushgan va aks ettirilgan yorug'lik o'rtasidagi farqni ko'rsatadi.Natijalar laboratoriya, XYZ, HSB va boshqa rang koordinata tizimlarida berilgan bo'lib, ular kolorimetriya asoslarini o'zida mujassam etgan.Saytda yaltiroq, metall yoki marvarid effektlari bo'lgan namunalarda spektrofotometr yordamida rangni o'lchash uchun asbobning ko'p burchakli qo'l versiyasi (masalan, X-Rite MA9X) talab qilinadi. Bundan tashqari, teksturali yuzalar (matolar, gözenekli materiallar) uchun ham javob beradi. Xuddi shu sharoitda silliq mat yuzalar uchun an'anaviy portativ model (Ci6X yoki SP6X) mos keladi.Laboratoriyada murakkabroq o'lchovlar uchun sferik o'lchash usuliga ega (Color Eye 7000 yoki Ci7800) statsionar asbob talab qilinadi.Printerni kalibrlash uchun sizga SpyderPrint kabi maxsus qurilma modeli kerak bo'ladi. Kompyuter displeyi, proyektor, raqamli kamera uchun – i1Publish Pro 2 to'plami.Spyder4TV HD HDTV-da ranglarni sozlashda yordam beradi.Chop etishda, spektrofotometrlardan tashqari, asosga qo'llaniladigan bo'yoq qatlamining zichligini baholash uchun densitometrlar qo'llaniladi
Superortikonning ajrata olish qobiliyati nishon yuzasining o’tkazuvchanligi qiymatiga boqliqdir, ya'ni u xarorat oshishi bilan nishonda hosil bo’lgan zaryadlarning har tomonga tarqalib ketishi oqibatida kamayadi. Ortikondagi kabi superortikonda ham kerakli miqdordagi ajrata olish qobiliyatiga erishish uchun sun'iy skreheniyaga ega bo’lgan to’pdan foydalaniladi.