So‘z va gap kengaytiruvchilari haqidagi nazariy qarashlar tahlili

2-TOPSHIRIQ. Quyidagi jadvalni to’ldiring.

№	Mustaqil kesimni hosil qiluvchi grammatik shakllar	Nomustaqil kesimni hosil qiluvchi grammatik shakllar
	Shaxs-son va zamon  shakllaridagi fe’l kesimlar ham da b og iam ali va bogiam asiz  qoilan g an ot kesimlar mustaqil kesim sanaladi:  Ja h l -  dushman,  aql -  do'st.  Bu qiz  Gulnor edi.  Q ayda dir b o ‘g ‘otdan suv  tomchilaydi.	Shart mayli shaklidagi kesim nomustaqil kesim shakli sanaladi.  Ular asosan ergashgan qo'shm a gaplarda ergash gaplaming kesimi  vazifasida qoilanadi:  Agar shu ко ‘rganlarini  hikoya qilib bersa,  hech kim ishonmaydi. Havo  bulut bo'Isa ham,  yom g ‘ir yog ‘madi.  M ehm onlar  kelishsa,  biz ularni sam im iy kutib olamiz.
	Istak gaplarning kesimi, garchi ular shart mayli shaklida  qo'llansa ham, mustaqil kesim sanaladi:  Qani edi, ham m a sizga  o'xshasa.  Bugun bir  osh qilsak.	Qurshovsiz o`z ma‘nosini voqelantira olmaydigan, voqelantirgan taqdirda esa butunlay boshqa ma‘no kelib chiqadigan kesimlik shakli nomustaqil kesimlik shakli (NKSH) deyiladi.
	Men kecha maktabga bordim Birinchi gapning kesimi (bordim) o`z ma‘nosini boshqa gaplarga ehtiyoj sezmasdan voqelantirmoqda Ma‘nosini yordamchisiz voqelantiradigan kesimlik shakli mustaqil kesimlik shakli (MKSH) deyiladi.	O`qituvchi kelsa, dars boshlanadi. Ikkinchi gapdagi kelsa, uchinchi gapdagi yog`masa edi, saranjomlab olgan bo`lur edik kesimlarining ushbu gaplarda voqelangan ma‘nolari uchun boshqa gaplar talab qilinadi. Boshqacha aytganda, kelsa va yog`masa edi kesimlaridan anglashilgan shart ma‘nosi boshlanadi, saranjomlab olgan bo`lur edik kesimlari yordamida, saronjomlab olgan edik kesimning ma‘nosi esa undan oldindagi yog`masa edi kesimi yordamida yuzaga chiqadi .

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Jamolxonov H. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: O‘zME, 2013.
   
2. 
   Sapayev Q. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – Toshkent, 2009.
   
3. 
   Sayfullayeva R. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2009.
   
4. 
   Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. - Toshkent: Universitet, 2006.
   
5. 
   Hojiyev A. O‘zbek tili morfologiyasi, morfemikasi va so‘z yasalishining nazariy masalalari. – Toshkent: Fan, 2010.