So'z boshi

2-§. Huquqning davlat tomonidan himoya qilinishi
 
Huquqni himoya qilishlik sud magistratlari tomonidan amalga oshirilardi. 
Sud magistratlari nizoni ko'rib chiqishlik uchun tayyorlab, ya'ni buzilgan 
huquqni sud orqali himoya qilishlikni aniqlab, ishni mazmunan ko'rib chiqishlik 
uchun sudyalarni tayinlash kabi tashkiliy masalalarni hal qilish magistr 
yurisdiksiyasiga kiritilardi. 
 

---

Bulardan tashqari, oliy mansablarga ega bo'lgan magistrlarlarga, konsullar 
va pretorlarga fuqarolar, shaxslar o'rtasidagi xususiy ishlarni ko'rib chiqish 
uchun sudlarni tashkil qilish vakolati berilgan.  
 
Rim davlatida ko'riladigan ishlarning taalluqliligi masalasiga ham katta 
e'tiborni qaratib, asosiy va ko'proq ishlar Rim shahrining magistratlari 
tomonidan, ba'zi holatlarda esa fuqarolarning fuqaroligi bo'lgan joyda va 
istiqomat qilgan joylarida ko'rilishi mumkin edi. 
 
Rim xususiy huquqida huquqni ikki turi ommaviy va xususiy huquq 
mavjud bo'lganligi kabi ko'riladigan ishlar ham ikkiga bo'lingan: 
 
1.          Davlat manfaatlarini buzilishi bilan bog'liq ishlarni ko'rish;
 
2.          Alohida shaxslarning manfaatlari bilan bog'liq, ya'ni huquqni 
buzishlik asosida vujudga kelgan ishlarga bo'lingan. 
 
Qadimgi davrda Rimda shaxslar, ya'ni fuqarolar o'rtasidagi nizolar 
xususiy tartibda taraflar tomonidan tayinlangan hakamlar sudlari tomonidan 
ko'rib chiqilgan.
 
Respublikanlar va prinsipiat davriga kelib, fuqarolik jarayoni bosqichlari 
ikkiga bo'lingan. Birinchi bosqich «in iure» (in yure) va ikkinchi bosqich esa «in 
iudicio» (in yudikio) deb atalgan. 
 
Birinchi bosqichda magistrat buzilgan huquqni sud orqali himoya 
qilishligini yoki mumkin emasligini aniqlaydi. Sudyani tayinlaydi, ushbu ishni 
mazmunan ko'rish bilan bog'liq bo'lgan tashkiliy ishlarni amalga oshiradi. 
 
Ikkinchi bosqichda sudya nizoni mazmunan ko'rib chiqadi va qaror qabul 
qiladi hamda bu bosqichda dalillarga baho beriladi va ish mazmunan hal 
qilinadi. 
 
Respublika davrining boshlarida «in iure» (in yure) bosqichidagi ishlarni 
konsullar, keyinchalik rinlar  o'rtasidagi ishlarni kollegial tartibda ko'ruvchi 
rekuperator sudi paydo bo'lgan.