So'z boshi

5-§. Legatlar va fidekomisslar
 
Legatlar va fideikomisslar Rim huquqida keng qo'llanilib, asosan bu 
singulyar asosda huquqni qabul qilish bilan bog'liq bo'lgan, ya'ni legatlar 
merosni qabul qilishdan voz kechishligi yoki marhum tomonidan qoldirilgan 
mulkdan boshqa shaxsga ma'lum bir summani berib qo'yish to'g'risidagi 
farmoyish yoki vasiyatnoma bo'lib  hisoblangan. 
 
Legatlar umuman XII Jadval qonunlarb asosida vujudga kelgan. Vafot 
etayotgan shaxs o'zining o'limidan keyin farzandlarining yashash hayotini 
e'tiborga olib, vasiyatnoma asosida boshqa shaxslarga majburiyatlar yuklagan. 
 
Majburiyatnomada (vasiyatnomada) o'g'il-qizlari yoki xotiniga ro'zg'orni 
tebratish uchun marhum tomonidan qoldirilgan mulkdan qancha summa berishi 
kabi munosabatlar ko'rsatilgan. 
 
Rim huquqining dastlabki rivojlanish paytida legatlar kam qo'llanilgan 
bo'lsa ham, ammo huquqiy munosabatlarning yanada takomillashishi natijasida 
singulyar asosda huquqni qabul qilish keng qo'llaniladigan bo'ldi. Hatto legat 
bilan bog'liq munosabatlar bo'yicha ektraordinar prosessi asosida himoya 
qilinish huquqlariga ham ega bo'ldi. 
 
Rim huquqida, bulardan tashqari, fideikomisslar ham mavjud bo'lib, vafot 
etmoqchi bo'layotgan shaxsning oxirgi yozma yoki og'zaki ravishda biror bir 
shaxsdan biror narsani berib qo'yishlik yoki talab qilib olib, boshqa shaxsga 
berish munosabatlarini amalga oshirish kabi iltimoslari vijdonga, chin so'zga va 
or-nomusga ishongan holda havola qilinib, uni bajarish uchun qilinayotgan 
oxirgi iltimos bo'lib hisoblangan. 
 
Uzoq vaqtlar davomida bu iltimosni bajarish ma'naviy, ahloqiy vazifa 
bo'lib hisoblangan, hatto ba'zan majburiy bo'lgan holatlarni keltirib chiqarmagan 
bo'lsa ham.
 

---

Imperator Avgust hukmronlik qilgan paytga kelib, bu majburiy xarakterga 
ega bo'lib, u konsullarga, pretorlarga yoki ma'muriy mahalliy organlarga 
murojaat qilishni belgilab uning bajarilishini majburiy holatga keltirdi. 
 
Imperator Yustinian esa 529-531 yillarga kelib uni bajarishni butunlay 
majburiy qilib qat'iylashtirdi hamda legat va fideikomisslarni birlashtirdi, hamda 
bu harakatlar albatta beshta guvoh oldida amalga oshirish lozimligini ta'kidladi. 
 
 
 
IX bo'lim yuzasidan nazorat savollari
 
1. 
Meros huquqi tushunchasi va uning turlarini izohlang.
  
2. 
Vasiyatnomani tuzish tartibi qanday amalga oshirilgan?
  
3. 
Qonun bo'yicha vorislik tartibini aniqlang.
  
4. 
Agnatlar va kognatlar qavm-qarindoshlik o'rtasidagi farqni aniqlang.
  
5. 
Eri vafot etgan «kambag'al beva»ga qoldiriladigan meros qanday qismlardan 
iborat bo'lgan?
  
6. 
Legatlar va fidekomisslar bir-biridan qanday farqlanadi?