So’z boshi

Terining  rNi. Mug‘uz  qavatining  rNi  suvda  eruvchan  moddalar  bo‘lishiga 
bog‘liq. Ular: tuzlar, aminokislotalar, karbamid, sut kislotasi va uning natriyli tuzi, 
pirrolidonkarbon  kislota,  uglevodlar  va  polipeptidlar.  Ular  bufer  hosil  qiladi  va 
rNni 5 atrofida saqlaydi. Terini kislota va ishqor ta’siridan asraydi. 
Terining namligi 
Agar  odam  tanasida  60%  suv  bo‘lsa,  undan  tashqari  qon  va  limfada, 
organizmning to‘qimalarida, sitoplazmada ham suv bor. Demak, organizm kolloid 
suvli  eritmalardan  iborat  va  barcha  jarayonlar  organizmda  kimyoviy  reaksiyalar 
asosida kechadi. 
Normal  holatdagi  teridagi  suv  miqdori  o‘zgarmaydi  va  uning  miqdori 
tanadagi suv miqdoriga teng. Suv balansi osmotik bosim  yordamida boshqariladi. 
Elektrolitlar (asosan, Na, K ionlari) ham ahamiyatga ega, ularning doimiy miqdori 
osmotik bosimning bir xilligiga bog‘liq. 
Barcha  suyuqliklar  va  osmotik  bosim  orasida  muvozanat  saqlansa,  suv 
miqdori  o‘zgarmaydi.  Bu  hodisani  turgor  yoki  tonus  deb  ataladi,  u  esa  terining 
tarangligi  va  elastikligini  ta’minlaydi.  SHuning  uchun  teridagi  suv  miqdoriga 

---

135 
 
kosmetik  vositalar  bilan  ta’sir  etish  foydasiz.  1  sm
2
 teri  har  kuni  6  mg  suv 
yo‘qotadi,  bu  esa  normal  odam  sutkasiga  100-200  ml  suv  yo‘qotadi.  Terlash 
hodisasi bunga kirmaydi. 
Agar  teri  epilermisida  mug‘uz  va  tiniq  qavatlar  bo‘lmaganida,  suvning 
yo‘qolishi  2  litrgacha  bo‘lar  edi.  Suv  tashqaridan  teriga  vanna  qabul  qilinganda 
o‘tmaydi.  Agar  5,0  gacha  o‘tsa  ham  10  minutdan  so‘ng  (vannadan  chiqqandan 
keyin) uchib ketadi. 
Terini  namlash.YUqorida  keltirilganidek,  terining  mug‘uz  qavatida  50% 
gacha keratin modda bor. Keratin suvda umuman erimaydi, lekin vaqtincha suvni 
o‘ziga qabul qiladi, keratin namlanib bo‘kadi, yumshaydi. Ana shunda teri mayin 
va  yoqimli  bo‘ladi.  Keratin  suvni  uzoq  vaqt  ushlamaydi  va  tez  qurib  qoladi. 
Keratinni  yog‘lar  yumshatmaydi,  ular  suvning  uchib  ketmasligini  ta’minlashi 
mumkin.  Bu  narsani  biz  o‘z  tirnoqlarimiz  orqali  bilamiz,  qancha  yog‘,  moy 
surmaylik,  tirnoqlar  yumshamaydi,  chunki  tirnoq  asosan  keratindan  iborat,  lekin 
qo‘limizni bir muncha vaqt suvga solib tursak, tirnoqlar ancha yumshaydi. 
Ma’lumki,  mug‘uz  qavatda  20%  dan  ortiq  suvda  eruvchan  moddalar 
(aminokislotalar,  qandlar)  bor.  yog‘da  eruvchan  lipidlar  ham  mavjud.  Mug‘uz 
qavatda  past  molekulali  suvni  bog‘lab  turuvchi  moddalar  —  pirolidon  karbon 
kislotasi  (PKK),  karbamid,  sut  kislotasi  va  har  xil  qand  moddalar  bo‘lib,  ular 
terining  kosmetik  parvarishida  keng  qo‘llaniladi.  Ushbu  moddalarning  terini 
namligini  saqlab  turishi,  tashqi  havo  namligiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  bog‘liqdir. 
Ayniqsa,  O‘rta  Osiyo  ob-havosini  hisobga  olish  kerak.  Aynan  suvni  bog‘lovchi, 
ya’ni  mug‘uz  qavatdan  suvning  kamroq  uchib  ketishi  20%gacha  ter  moddalariga 
bog‘liq. Ular natriy birikmalari, xloridlar va laktatlardir. 
Agar teri tez-tez yuvib turilsa, yoki erituvchilar va yuvuvchi moddalar bilan 
har xil sabablar natijasida birikib tursa, unda teridan shu namlikni saqlab turuvchi 
moddalar yuvilib ketadi. Masalan, organik erituvchilar yog‘da eruvchilarni yuvadi, 
keyinchalik  esa  suvda  eruvchilarni  ham.  Bu  hodisa  esa  mug‘uz  qavatning  suv 
saqlash xossasini kamaytiradi. Agar mug‘uz qavatda suv 10% gacha kamaysa, teri 
quruq  holatda  bo‘ladi,  g‘adir-budur,  quruq  bo‘lib,  hatto  yoriladi.  Suvning 
yo‘qolishiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatadi: 
1. Ob-havo harorati; 
2. xona havosining quruqligi; 
3. oftob nurlari (UB nurlari). 
Quruq teri nasldan naslga ham o‘tadi. 
Odam  qarigan  sari  terisi  quruqlashadi,  bu  jarayon  aynicha  80  yoshdagi 
odamlarda yaqqol ko‘rinadi. 
Teri  qurishi  natijasida  teri  strukturasi  buziladi.  Epidermis  va  derma 
chegarasidagi  bog‘lovchi  to‘qimalar  tekis  bo‘ladi  va  kapillyar  chiziqlari  kam 
bo‘ladi.  Agar  xuddi  shu  yoshdagi  odamning  terisi  normal  bo‘lsa,  kapillyar 
chiziqlar ko‘p bo‘ladi va teri strukturasi buzilmaydi. 
SHunday  qilib,  teri  qurishi  sabablari  oxirigacha  aniq  emas,  namlash  uchun 
ishlatiladigan  moddalar  vaqtincha  teri  quruqligini  oladi,  lekin  yana  o‘z  joyiga 
qaytadi.  Demak,  quruq  terilar  parvarishda  uzoq  vaqt  ta’sir  etuvchi  vositalar  yo‘q 
deyilsa ham bo‘ladi. 

---

136