Sovun va sovunli eritmalarning xossalari

Sovun olish usullari. Sovun yog‘ kislotalarini o‘yuvchi va karbonatli ishqorlar bilan neytrallash tufayli hosil bo‘ladi.
RCOOH+NaOH RCOONa+H₂O
2RCOOH+ Na₂CO₃ 2RCOONa+CO₂+H₂O
Shuningdek sovun neytral yog‘larni sovunlanishi natijasida ham hosil bo‘ladi.
CH₂OCOR CH₂OH
| |
CHOCOR + 3NaOH CHOH + 3RCOONa
| |
CH₂OCOR CH₂OH
Suyuq sovun olishda kaliy karbonat va kaliy gidroksiddan foydalaniladi.
Etonolaminli sovunni olish reaksiyasi quyidagicha bo‘ladi:
RCOOH+N (CH₂CH₂OH)₃ RCOONH (CH₂CH₂OH)₃
Uch etonolamin Etonolaminli sovun
Sovun olishni har qanday usulida, nordon sovun hosil bo‘lishini oldini olish maqsadida, sovunlanish jarayoni ortiqcha ishqor ishtirokida olib boriladi.
Nordon sovun hosil bo‘lishi quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi.
RCOONa + RCOOH = RCOONa · RCOOH
nordon sovun
Yog‘lar va ishqorlarni tuzilishiga ko‘ra, sovun qattiq, yumshoq yoki malham holida bo‘lishi mumkin. Qattiq yog‘ kislotalaridan qattiq sovun, yumshoq yog‘ kislotalaridan yumshoq va malham simon sovun chiqadi. Bundan tashqari natriyli sovunga nisbatan kaliyli sovun yumshoq bo‘ladi.
Sovunning fizik-kimyoviy xossalari
Eruvchanlik. Sovun spirtda, issiq suvda yaxshi eriydi va natriyli sovunlarga qaraganda kaliyli sovunlar yaxshi eriydi. Sovun molekulasidagi uglerod atomi sonini ko‘payishi, uning eruvchanligini kamayishiga olib keladi. Dietil efirida, benzinda, atsetonda sovun erimaydi. Tuyingan yog‘ kislotalari sovunlariga nisbatan to‘yinmagan yog‘ kislotalari sovunlari yaxshi eriydi va harorat oshganda eruvchanlik ortadi. Nordon sovunlar suvda qiyin eriydi, lekin qutbsiz erituvchilarda yaxshi erish qobiliyatiga ega.
Elektro‘tkazuvchanlik. Sovunlarning suvdagi eritmasi elektr toki o‘tkazish xususiyatiga egadir. Bu xususiyat sovun molekulalarini dissotsiatsiyasi bilan tushuntiriladi.
RCOONa RCOO^- + Na⁺
Harorat ko‘tarilganda elektr o‘tkazish ortadi. Sovun eritmasiga elektrolit qo‘shilganda elektro‘tkazuvchanlik ortadi.