Sotsiologiya

To’g’ri chiziqli dinamik tizim xatti-harakati bir joyda turadigan narsa atrofida (masalan, mayatnikning tebranishi) bo’ladi, u vaqtga bog’liq emas.

To’g’ri chiziqli bo’lmagan tizim barqaror va beqaror statsionar holatga ega. Barqaror statsionar holat tizimning o’ziga xos, beqaror statsionar holat tizimdagi o’zgarishlarni ko’rsatadi.

To’g’ri chiziqli bo’lmagan tizim tushunchasi ko’p variantlilikni, taraqqiyotni va orqaga qaytmaslikni o’z ichiga oladi.

Jamiyat rivojining asosiy manbai kishilarning xatti-harakatida mujassamlangan energiyadir. U jamiyatning institutsional va madaniy tizimida o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Bu o’zgarishlar ichki o’z-o’zini tartibga solish va nazorat qilish mexanizmi yordamida amalga oshiriladi.

Murakkab tizimlarda evolyutsiya va involyutsiya, integratsiya va dezintegratsiya namoyon bo’ladi. Masalan, qadimgi tsivilizatsiyalar asrlar davomida gullab-yashnadi va halokatga uchradi. A. Toynbi so’nggi 3000 yil ichida bo’lgan 21 tsivilizatsiyani o’rganib, o’rtacha progressiv taraqqiyot o’rtacha regressiv taraqqiyotga o’tishni ko’rsatadi. Tsivilizatsiyalar, ularning rivojlanishi, inqirozi to’xtovsiz va to’planib boradigan tarzda namoyon bo’ladi.