Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

 
VII MAVZU. IQTISOD VA MEHNAT SOTSIOLOGIYaSI 
1. Iqtisod sotsiologiyasining predmeti va ob‘ekti. Iqtisodiy jarayonlardagi sotsial 
munosabatlar. 
2. Hozirgi davr iqtisodiyotining ijtimoiylashib borayotganligi. 
3. Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi sharoitida O‗zbekistonda iqtisodiyotni 
tarkibiy o‗zgartirish va diversifikasiya qilish masalalari. 
4. Mehnat sotsiologiyasining ob‘ekti va predmeti. Mehnat sotsiologiyasining asosiy 
tushunchalari. 
5. Mehnat jamoalarining asosiy mazmuni. Mehnat jarayonida sodir bo‗ladigan 
sotsial ziddiyatlar va ularni bartaraf etishyo‗llari. 
1. Iqtisod sotsiologiyasining predmeti va ob‘ekti. Iqtisodiy jarayonlardagi 
sotsial munosabatlar. 
 
XIX asr oxiri va XX asr boshlariga kelib, iqtisodiy hayot Sotsiologiya ning 
tadqiqot ob‘ektiga aylandi. Xuddi shu davrda ishlab chiqarishda inson omilining 
yetakchilik roli anglab yetildi va bu boradagi tafakkur shakllanib bordi. 
Hozirgi davrda iqtisodiy hayotni ma‘lum bir konsepsiyalarsiz, mafkuraviy 
maqsadlarga asoslanmasdan tasavvur qilib bo‗lmaydi. Shunga ko‗ra, Prezident 
Islom Karimovning bozor iqtisodiyotiga o‗tish davri tamoyillaridan biri bo‗lgan 
«iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi» tamoyili iqtisodiy hayotning ma‘muriy- 
buyruqbozlik mafkurasidan xoli bo‗lishini, iqtisodiyotni erkinlashtirishni ko‗zda 
tutadi.
Iqtisodiy hayot inson ma‘naviy hayoti bilan uzviy bog‗liqdir. 
Prezident I.Karimov ta‘kidlaganlaridek, «Bizning bozor munosabatlariga o‗tish 
modelimiz respublikaning o‗ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini, an‘analar, urf-
odatlar, turmush tarzini har tomonlama hisobga olishga, o‗tmishdagi iqtisodiyotni 
bir yoqlama, beso‗naqay rivojlantirishning mudhish merosiga barham berishga 
asoslanadi».

---

120 
Iqtisodiy 
hayot 
sotuvchi 
va 
xaridor 
o‗rtasida madaniy, ma‘naviy 
munosabatlarsiz mavjud bo‗lmaydi. Agar ishchining mafaatlari, ehtiyojlari inobatga 
olinmasa, ularning maqsadi va intilishlariga sharoit yaratilmasa, hech qanday texnik 
va texnologiya muammolarini hal qilishga imkoniyat bermaydi.
G‗arb davlatlarida XX asr 60-yillarida «Iqtisodiy sotsiologiya» fanining 
ijtimoiylashuvi tendensiyasi kuchaydi. «Iqtisodiy sotsiologiya» ni bugungi kunda 
global va xususiy masalalarni hal qiluvchi fan sifatida tasavvur qilish mumkin. 
Iqtisodiy hayotni ijtimoiy talqin etishga birinchi bor G‗arbda F.Teylor e‘tibor 
berdi. U ishchilarning mehnatga bo‗lgan qiziqishini o‗rgandi va 1894 yili mehnatga 
haq to‗lash tizimiga asoslangan nazariyani ishlab chiqdi. Bu g‗oyada «iqtisodiy 
odam» konsepsiyasi asosida shu narsalarga e‘tibor berildi:
1. 
Eng qisqa vaqtda ishchi qancha ko‗p hajmda ish bajarsa, unga shuncha haq 
to‗lash. 
2. 
Ishning hajmini emas, balki samaradorligi va yaxshiligini rag‗batlantirish.