Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

«jamoa» iushunchasida umumiy kelib chiqish, til, taqdir va 
qarashlar bilan boshgliqlik o‗z aksini topadi.
Oila, xalq va hokazolar Ayni 
shunday jamoalardir. Har qanday jamoa ham jamiyat bo‗lavermaydi. Lekin istalgan 
jamiyat jamoa hisoblanadi. Ayniqsa, jamiyat murakkab jamoa bo‗lib, o‗z-o‗zidan 
mavjudlik va rivojlanish xususiyatlariga egadir.
 
Hozircha jamiyat hayotini sotsiologik jihatdan tadqiq qilish asosan, ikki 
yo‗nalishda rivojlanib keldi. Birinchi yo‗nalish O.Kontdan fransuz sotsiologi 
E.Dyurkgeym 
orqali rivojlantirilgan amerikalik sotsiolog 
T.Parsonslarning 

---

102 
sotsiologik ta‘limotlarini o‗z ichiga oladi. Bu yo‗nalishda ijtimoiy tizim o‗zgarishi 
tashqi kuchlar ta‘siri orqali tushuntirilib, ko‗proq psixologik omillarga e‘tibor 
berilgan. 
Ikkinchi yo‗nalish: marksistik sotsiologik ta‘limot bo‗lib, unda ijtimoiy tizim 
ichki ziddiyatlar asosida ichki kuch ta‘siri orqali tushuntirilib, materialistik 
mohiyatga ega bo‗lgan moddiy munosabatlarning belgilovchi roliga asosiy e‘tibor 
qaratilgan. 
Har ikki ta‘limot ham jamiyat hayotida muhim belgilarni o‗zida 
mujassamlashtirib keldi. 
Sotsiologik amaliyot funksional o‗zgarishlarsiz, evolyusiyasiz, revolyusiya 
tushunchasi bilan, funksional munosabatlar tahlilisiz ijtimoiy tizimlar rivojlanishini 
faqat ziddiyat va konfliktlar orqali asoslashga urinuvchi bu ta‘limot jamiyat hayotini 
bir tomonlama o‗rganishga olib kelganligini davr ko‗rsatmoqda. 
Burjua sotsiologiyasi nomi bilan atalgan g‗arb sotsiologik ta‘limotida ham 
o‗ziga xos ijobiy jihatlar bilan bir qatorda, ijtimoiy tizimlar rivojlanishining ichki 
ziddiyatli xususiyatlarni hisobga olmaslik ham jamiyatni bir tomonlama 
tushuntirishni bildiradi. 
«Jamiyat hayotining industrlashuvi ob‘ektiv ravishda, qaysi ijtimoiy tizimlar 
bo‗lishidan qat‘iy nazar, ijtimoiy ierarxiyaning bir xil (yagona) tipiga olib boradi» - 
degan amerika sotsiologlarining fikri hozircha tarixiy rivojlanish amaliyotida 
tasdiqlanmoqda. 
Ijtimoiy tizim - o‗zaro bog‗langan individlar, ijtimoiy guruhlar va institutlarni 
o‗z ichiga oluvchi, murakkab tashkil bo‗lgan va tartiblangan ijtimoiy yaxlitlik. 
Alohida shaxs ham uning tashqi dunyo bilan munosobatlarining serqirraligi va o‗z-
o‗ini
tashkil qilishining yaxlitligi nuqtai nazaridan ijtimoiy tizim hisoblanishi 
mumkin. 
Ijtimoiy tizim - murakkab ichki tuzilishga ega bo‗lib, tartibli, bir butun, o‗ziga 
xos ijtimoiy aloqadorlik va turli ijtimoiy munosabatlar birligini tashkil qiladi. Har 
qanday ijtimoiy tizim tarkibiy tizimlar, masalan, iqtisodiy, siyosiy, xuquqiy, 
ma‘naviy, ijtimoiy turmush, fan va boshqa shu kabi sohalarida