Sotsialliq pa`nler kafedrasi tariyx h‟a‟m h‟uqıq fakul`tetinin` 4-kurs studenti Utepergenova Tamaraxan Polatovnanın’

§4. Ma’deniy h’a’m tsivilizatsiyalıq protsesslerdin’ birligi 
Marksistik filosofiyada ma‟deniyat h‟a‟m tsivilizatsiyanın‟ birliginin‟ tiykarı 
sıpatında aqıldın‟ ko‟rsetiwshi ta‟liymatlarg‟a qarsı bul tu‟siniklerdin‟ birliginin‟ 
tiykarı sıpatında praktika(ko‟rsetiledi). Tsivilizatsiya insan o‟mirinin‟ iskerlikli 
ken‟isligi sıpatında insan ushın du‟nyanı o‟zgertiwge qaratılg‟an h‟a‟reketlerinin‟ 
maydanı boldı. F.Engels ta‟repinen usınılg‟an «Adam aqılı adamnın‟ ta‟biyattı 
o‟zgertiwge u‟yrenip barıwı dawamında rawajlanıp bardı» formulası tsivilizatsiya 
menen ma‟deniyattın‟ birligin ko‟rsetiwde bekkem tiykar boldı. Bul tiykardı 
biykarlap onın‟ jalg‟an dep atawg‟a urınıwdın‟ keregi joq. Lekin ma‟deniyat penen 
tsivilizatsiyanın‟ birliginin‟ bunday belgileniwinde bir kemshilikti ko‟rsetiw orınlı. 
Bul kemshilik tiykarda a‟h‟miyetli element insannın‟ shıg‟arılıp taslanıwında 
bolıp, insannın‟ erkinliginin‟ a‟h‟miyetine dıqqatın‟ qaratılmag‟anlıg‟ında dep 
ko‟rsetsek boladı
57
. 
Ma‟deniyat h‟a‟m tsivilizatsiya birgip bir pu‟tinlikti payda etedi h‟a‟m bul bir 
pu‟tinlik h‟a‟r bir jeke adamnın‟ bolmısı menen a‟melge asırılıp otıradı. Bizin‟ 
maqsetimiz ma‟deniyat h‟a‟m tsivilizatsiyanı olardın‟ quramındag‟ı komponentleri 
menen birgelikte mayda bo‟leklerge bo‟liw emes, al kerisinshe insan bolmısında 
tsivilizatsiya menen ma‟deniyattın‟ birligine tiykarladı tabıwdan ibarat. 
Ha‟zirgi zaman iliminde tsivilizatsiya tu‟sinigi, a‟dette, iri adamlıq 
birliklerdin‟ h‟a‟m sotsioma‟deniy supersistemalardın‟ ulıwma ma‟deniy-tariyxıy 
printsiplerin h‟a‟m nızamların sıpatlaw ushın qollanıladı
58
. Tsivilizatsiya dep 
birinshiden, ken‟ «teklik» ma‟niste jawızlıqtın‟ ornına kelgen adamzattın‟ 
rawajlanıwının‟ joqarı basqıshın, ekinshiden, tar «tu‟rlik» o‟zgesheligi ma‟niste – 
tariyxıy waqıttın‟ u‟lken aralıqlarında o‟zinin‟ pu‟tinligin saqlaytug‟ın adamlardın‟ 
ha‟m ellerdin‟ qanday da bir turaqlı sotsioma‟deniy birligine aytıladı
59
. Ma‟deniyat 
sotsiallıq qubılıs sıpatında adamzattın‟ pu‟tkil o‟miri dawamında toplang‟an, 
mudamı aktuallıqqa iye, ku‟ndelikli o‟mirde h‟a‟r qıylı usıllar menen iske 
57
Қараң: Человек в пространстве цивилизации и культуры. – Луганск: Світлиця, 2003. 
58
Сравнительное изучение цивилизация. М., 1998. С. 18. 
59
Толстых В.И. Цивилизация и модернизация в контексте глобализации //Философия, наука, цивилизация. 
М., 1999. С.270-271. 

---

asatug‟ın h‟a‟m adamnın‟ ko‟p aspektli iskerliginde tolıqtırılatug‟ın, onın‟ h‟a‟r 
qıylı jemislerinde ko‟rinetug‟ın adamzattın‟ ja‟mlengen ruwxıy ta‟jiriybesin 
an‟latadı
60
. Tsivilizatsiya ma‟deniyat sıyaqlı ruwxıy tiykarlarg‟a iye, h‟a‟m usı 
ma‟niste tariyxıy-filosofiyalıq a‟debiyatta ken‟ tarqalg‟an tsivilizatsiya h‟a‟m 
ma‟deniyattı bir birine qarsı qoyıwdı durıs dep aytıw qıyın. Bul jerde V.Kellenin‟ 
pikirin keltirip o‟tiwdi maqul dep taptıq. Onın‟ pikirinshe, «ma‟deniyatsız 
tsivilizatsiyanın‟ o‟mir su‟riwi mu‟mkin emes, sebebi ol onday jag‟dayda o‟zinin‟ 
subektin – tsivilizatsiya jag‟dayların qayta o‟ndiriwge h‟a‟m onı rawajlandırıwg‟a 
uqıplı bolg‟an adamdı joyıtadı»
61
. Bizler ushın «ma‟deniyat» h‟a‟m 
«tsivilizatsiya» tu‟siniklerin birlikte alıp qaraw u‟lken a‟h‟miyetke iye. Bul eki 
tu‟siniktin‟ o‟z-ara baylanısı belgili da‟rejede h‟a‟zirgi du‟nyanın‟ turaqlı 
rawajlanıwının‟ bag‟darın anıqlaydı. Problema bul jerde h‟a‟zirgi zaman 
industriallıq tsivilizatsiyası o‟ndiris, ilim, texnika tarawındag‟ı erisken ullı 
jetiskenliklerine qaramastan ekzistentsiallıq h‟a‟m sotsioma‟deniy qarsılıqlardı 
keltirip shıg‟ardı h‟a‟m du‟nya tsivilizatsiyasına joq bolıp ketiw qa‟wpin 
tuwg‟ızdı. Ma‟deniyat bolsa o‟mirlik iskerliktin‟ ruwxıy baslamaların islep 
shıg‟ıp, qayta o‟ndirmekte, al tsivilizatsiya bolsa ruwxtın‟ zatqa aylanıw 
mexanizmlerin, ma‟deniyattın‟ qa‟driyatlıq-mazmunlıq kodın ken‟eytiw usılların 
do‟retpekte. Tek g‟ana ma‟deniyat h‟a‟m tsivilizatsiyanın‟ usınday o‟z-ara bir 
birine kiriwinde h‟a‟m o‟z-ara bir birin anıqlawında adamzattın‟ aman qalıwı 
h‟a‟m Jerdegi tirishilikti qutqarıwımız mu‟mkin. 
60
Акопян К. Пределы глобализации (культура в контексте глобализационных процессов)//Пределы 
глобализации. М., С.47. 
61
Келле В. Соотношение формационного и цивилизационного подходов к анализу исторического процесса 
//Цивилизации. Вып.2. М., 1999. С.32, 29 

---