Sotsialliq pa`nler kafedrasi tariyx h‟a‟m h‟uqıq fakul`tetinin` 4-kurs studenti Utepergenova Tamaraxan Polatovnanın’

temasının’ aktuallıg’ı 
h‟a‟zirgi ku‟nde 
taivilizatsiyalıq 
o‟zgerislerdin‟ bag‟darın durıs tu‟sindirip beriw, bul 
o‟zgerislerdin‟ ma‟deniyat elementlerine ta‟siri h‟a‟m jan‟a tsivilizatsiyalıq 
«shaqırıqlarg‟a» ma‟deniyattın‟ jan‟asha sho‟lkemlesiwi menen «juwap» qaytara
alıw imkaniyatları menen tanıstırıwg‟a bag‟darlang‟an teoriyalardı analizlewden 
ibarat. Bul ma‟sele aktual bolıwı menen birge qıyın h‟a‟m juwapkerli wazıypa 
bolıp tabıladı. 
1
Каримов И. Инсан, оның хуқық ҳәм еркинликлери - ең жоқары бахалық. – Т. 4. – Ташкент: Узбекистан, 
2006. 34б 

---

 
Pitkeriw qa’nigelik jumısımızdın’ temasının’ izertleniw da’rejesi. 
XIX 
a‟sirden baslap, gumanitar bilimler sistemasında F. Nitsshe, O. Shpengler
2
, 3. 
Freyd, A. Toynbi
3
, K. Yaspers, N. Berdyaev, N. Ya. Danilevskiy
4
, P A. Sorokin
5
miynetlerinde ma‟deniyattı ja‟miyetlik qubılıs sıpatında u‟yrenilip baslanadı. 
Ma‟deniyattı teoriyalıq izertlewge ko‟plegen XX a‟sir batıs-evropalı 
ilimpazlar u‟lken u‟les qosqan. Olardan biz belgili anglichan etnografı h‟a‟m 
kulturologi E.Taylor
6
, D.Frezer, niderlandiyalıq kulturolog İ.Xeyzing, amerikalıq 
kulturologlar A.Kreber, L.Klakxan h‟.t.b. atların ayrıqsha atap o‟tsek boladı. 
Sotsiologiyada ja‟miyetlik protsesslerdi ma‟deniyattag‟ı alg‟a ilgerlewlerdin‟ 
sa‟wleleniwi sıpatında tu‟sindiriliwi M.Veber ta‟repinen usınıladı. Onın‟ 
miynetleri h‟a‟zirgi ku‟nge shekem socioma‟deniy usıldın‟ metodologiyalıq bazisi 
bolıp esaplanadı. Sotsial filosofiyalıq oydın‟ rawajlanıwı barısında ma‟deniyat 
problemaları K. Manngeym (ma‟deniyat h‟a‟m subma‟deniyattın‟ o‟z-ara 
baylanısı), A. Mol (ma‟deniyat qubılıslarına gnoseologiyalıq qatnas h‟a‟m onın‟ 
dinamikası), G. Markuze (neomarksistslik qatnas). Burıng‟ı Awqamda ma‟deniyat 
ma‟selelerinin‟ talıqlanıwı B. S. Erasov
7
, JI. G. İonin, JI. N. Kogan, M. S. Kagan 
miynetlerinde talıqlang‟an.
Bizin` 
elimizde 
S.K.Shermuxamedov 
B.T.Tuychiev, 
Q.Nazarov, 
S.Otamuratov miynetlerinde ma`deniyat ma`seleleri haqqında ko`z-qarasların 
bildirgen,
8
lekin ma`deniyat problemaların tolıq tiykarlanıp bolındı dep ayta 
almaymız. Bul ko`z-karaslar ele tolıq bir pu`tin ta`liymat da`rejesine keltirilmegen. 
Tsivilizatsiyaliq izertlew usilinin` tiykarg`i principleri S.E. Krapivenskiy, 
I.A.Goboozv, 
L.E.Grinin
9
, 
V.S.Barulin, 
K.X 
Momdjyan 
miynetlerinde 
analizlengen. S.E. Krapivenskiy tsivilizatsiyalıq izertlew usılın texnitsistlik 
2
Қараң: Шпенглер О. Закат Европы. M.1998. 
3
Қараң: А.Тойнби. Постижение истории. Москва 1990. 
4
Қараң:
Данилевский Н.Я. Россия и Европа. М., qooq.
5
Қараң: 
Сорокин.П.А.Человек. Цивилизация. Общество. М., qoow.
6
Қараң:Тайлор Э.Б. Первобытная культура. М., 1989. 
7
Қараң:
Ерасов Б.С. Социальная культурология. М., qoor
8
Қараң:Шермухамедов С. К вопросу о культуре межнационального общения // Философские науки. 1990. 
№8: Б.Т.Туйчиев. Политическая культура и демократизация общества. Ташкент 2009. 
9
Производительные силы и историчесий процесс. Волгоград. 2003, Гринин Л. Е. Формации и цивилизации 
// журналь Философия и общество 1997-г 

---

bag‟darında tu‟sindiriwge qaratılg‟an
10
. Al I.A.Goboozv civilizaciyalıq usıl retinde 
ma‟deniyatlıq usıldı ko‟rsetedi
11
. O`zbekstan ko`leminde tsivilizatsiyaliq izertlew
usili ma`selesi ele toliq izertlenip bolinbag`anliqtan, bul ma`sele boyinsha bir 
neshe maqalalar g`ana ushrasadi. 
TSivilizatsiya menen ma‟deniyattın‟ o‟z-ara baylanısı ma‟seleleri klassik 
oyshıllar A. Toynbi
12
O. Shpengler
13
, K. Yaspers, P A. Sorokin
14
miynetlerinde 
ushrassa. Ha‟zirgi ku‟ndegi alımlardan 
İsaev V.D.
15
, 
Gurevich P.S.
16
miynetlerinde 
ushratsaq boladı