Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
159 
murosasizligi, kishilarhayotini normativlashtirish darajasiniig juda yuqoriligi va 
uni qat’iy nazorat qilishgaintilishi yo’nalish tarafdorlari sonining kamayishiga 
sabab bo’lgan. Ayni vaqtdaxorijiylar juda kam sonli bo’lib, Shimoliy Afrika va 
ayrim arab davlatlari – Yaman, Ummonda saqlanib qolgan. 
Islom dinidagi yirik yo’nalishlardan biri 
shialikdir 
(arabchada 
shia 
— 
guruh, 
tarafdorlar degan ma’nolarni anglatadi). U VII asrning o’rtalarida xalifa Ali 
vauning tarafdorlarini birlashtirgan diniy-siyosiy oqim sifatida Iroqda vujudga 
kelgan. Shialar, dastlab, siyosiy hokimiyatni Muhammad payg’ambarning 
avlodlari boshqarishi va hokimiyat otadan farzandga meros sifatida o’tishi kerak 
degantalablari bilan chiqqanlar. Shuning uchun shialar Ali va uning avlodlaridan 
boshqabarcha sunniy xalifalarni zo’ravonlik bilai hokimiyatii bosib olganlikda 
ayblaydilar. Sunniy xalifalar Ali va uning avlodi bo’lgan o’n ikki imomni qarshi 
qo’yganlar. Oxirgi (o’n ikkinchi) imom 
Muhammad Mahdiy 
(Alloh yo’liga 
yetaklaydigan kishi)yoki yashiringan imom 873 yilda tug’ilgan. U yoshlik 
chog’ida bedarak yo’qolgan.Diniy ta’limotda shialar Quroni karim Allohning 
kalomi ekanligini tan oladilar, lekin xalifa Usmon uni o’z manfaatiga moslashtirib, 
xalifa Alining hokimiyatni egallashiga oid bitta surani chiqarib tashlagan, deb 
hisoblaydilar. Shu bilan birga, Qur’onning haqiqiy nusxasini qiyomat kuni o’n 
ikkinchi imom Yerga olib kelishi haqidagi aqida qabul qilingan. 
Shialar, sunniylardan farqli o’laroq, Muhammad payg’ambar bilan bog’liq 
hadislarni tan olmaydilar. Ular halifa Ali va uning avlodlari bilan bog’liq mahsus 
hadislar to’plamini tuzganlar va u «Axbor» deb nomlanadi. Shu bilan birga, shialar 
iymonda beshta aqida (Allohning yagonaligi, adolat, oxirat va o’lgandan keyin 
qayta tirilish, payg’ambarlik, imomat)ni tan oladilar.Imomat (arab. – boshqarish, 
rahbarlik) davlatni boshqarish haqida ta’limotShialikda diniy ta’limot bilan birga 
urf-odat va marosimlarda ham farqlarmavjud. Masalan, ular Makka va Madinadan 
tashqari Karbalo va Najaf shaharlariniziyorat qiladilar. Xalifa Alining avlodi 
bo’lgan o’n ikki imom-ning jabrdiyda va dinyo’lida shahid bo’lganlar sifatida 

---