Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
154 
katta avlodvakillaridir: 
qahtoniylar 
– 
janub arablari, adnoniylar – shimol 
arablari
dir. Mana shuikki avloddan barcha arab qabilalari tarqalgan. Lekin, 
tadqiqotlarning ko’rsatishicha,mazkur tasavvur VII asr oxirlari-VIII asr boshlarida 
Suriya va Iroqda hokimiyat uchunharbiy kurash olib borgan arab qabilalari 
ittifoqlari (Kalbiylar, Asadiylar va boshqalar)vakillari tomonidan shakllantirilgan. 
Qadimgi arablar orasida ko’chmanchilikmafkurasi qoldiqlari, qabilaviy tuzum 
tasavvurlari kuchli bo’lsada, islom dini paydobo’lishi davrlarida ularning katta 
qismi (2/3) o’troq holda shahar va qishloqlardayashaganlar. Islom dini shakllangan 
va rivojlangan Makka va Yasrib shaharlari YaqinSharq sivilizatsiyasi qadimiy 
markazlaridan nisbatan uzoqroqda joylashgan. Arabistonyarim orolining Makka, 
Madina, Toif, Xaybar singari bir qancha eng muhimshaharlarini o’z ichiga olgan 
qismini qadimdan Hijoz deb atalgan.Bu yarim orolning katta qismida islom 
vujudga kelguniga qadar 
«
ko’pxudolilik
» 
e’tiqodi hukm surardi. Islomgacha 
Arabistonda turli xil dinlar mavjud edi. Semitqabilalari an’analariga ko’ra, quyosh, 
Oy, tabiatning bejilov kuchlari, turli xudolar varuhlarga sig’inganlar. Har bir 
qabilaning o’z xudolari, totem yoki fetishlari mavjudbo’lgan. Ular gohida bir-
biriga qarama-qarshi edi. Qabilaning diniy tasavvurlari faqatmazkur qabila 
a’zolarininggina birligini ta’minlagan, umumarab dini esa yo’q edi. 
“Payg’ambar dunyoga kelishi arafasida Arabiston yarim orolida tarqoq, 
qabilatuzumida istiqomat qiladigan xalqlar butparastlik va jaholat botqog’iga 
botibqolgandilar. Payg’ambar Ibrohim (a.s.) va uning o’g’li Ismoil (a.s.) 
tiklaganmuqaddas Ka’ba but va sanamlarga to’lib bo’lgandi. Qabilalar tinmay 
o’zarojanglar olib borar, ijtimoiy va mulkiy tengsizlik chidab bo’lmas darajada 
edi.Jaholat shu darajaga borgandiki, ayrim qabilalarda qiz farzand dunyoga kelsa, 
unitiriklayin ko’mib yuborar edilar”. Demak, 
Arabistondagi iqtisodiy inqiroz, 
tarqoq qabilalarni birlashtirishga intilish yangi mafkuraga talabni kuchaytirgan 
va islom shunday mafkura sifatida vujudga kelgan.
 
Muhammad payg’ambar arab elatini Yangi diniy mafkura asosida 
jipslashtirib, markazlashgan davlatga asos solgan. Jamiyatni iqtisodiy, siyosiy va 

---