Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
48 
makon va manzillarda yashovchi kishilar salomatligini baholashda mazkur joyning 
iqlimi, suv va tuproq tarkibi, o’simlik va hayvonot dunyosi kata ahamiyat kasb 
etishini alohida izohlab o’tgan. Olimning ta’kidlashicha, inson umumiy tabiat 
olamining bir qismi bo’lib, uning tashqi tuzilishi va ichki ruhiyatini shu tabiat 
shakillantiradi. Bu haqda Gippokrat shunday deb yozgan edi: «Odam jismining 
tabiatini tashqi muhit belgilaydi. Jamiyat esa o’z qonun qoidalari bilan odam 
tabiatini o’zgartirishi mumkin». Shunga o’xshash fikrlar vatandoshimiz Abu 
Rayhon Beruniy tomonidan ham ilgari surilgan. Uning yozishicha «Odamlar 
tuzulishlarining rangi, surati, tabiat va axloqi turlicha bo’lishi faqatgina 
nasablarning turlichaligidan emas, balki tuproq, suv, havo va yerning, kishilar 
yashaydigan joylarning turlichaligidan hamdir».
Inson salomatligi va ular orasida uchraydigan kasalliklar hududiy 
tafovvutlarga ega. XVIII asrda yashab ijod qilgan fransuz olimi Sharl Monteskiye 
o’zining «Qonunlar ruhi to’g’risida» nomli asarida «Iqlimning hukumronligi 
barcha kuchlardan ustunroqdir» degan shiorni olg’a surgan ekan.
XIX asrning oxiri XX asrning boshlaridayoq tibbiyot mektiorologiyasi 
sohasida rus iqlim shunoslari A.I.Voyeykov, A.P.Sokolov, A.A.Kaminskiy kabi 
olimlar tadqiqotlar olib borishgan. Ayniqsa, bu xususda tibbiyot geografiyasida 
iqlim bilan bog’liq masalalarni o’rganishda rus olimi A.S.Berg tomonidan ishlab 
chiqilgan, iqlimning sinflarga ajratilgan tavsifi muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Olim 
tibbiy geografik jihatdan mamlakat iqlimini 12 tabaqaga ajratgan. U iqlim va ob – 
havoni sinflarga ajratish orqali salomatlikning hududiy jihatlarini o’rganishga ham 
e’tibor bergan. Ob – havoning iqliga nisbatan inson jismiga ta’sirini sezilarli, ya’ni 
ob – havoning tez – tez o’zgarib turishi bilan inson jimida ma’lum ma’noda 
o’zgarishlar sodir bo’lib turadi, ayniqsa buni ba’zi a’zolarimiz juda tez seza oladi.
shuningdek ob – havodagi ayrim jiddiy o’zgarishlarni ba’zi kasalliklarga (bod, 
radikulit, revmatizm, qon bosimi xastaliklari)ga chalingan kishilar ancha oldinroq 
payqaydilar.

---