Sonli va o‘zgaruvchili ifodalar Reja

. Ifodalarni shakl almashtirish

tengsizlikka quyidagicha ham ta’rif berish mumkin: agar a>b bo‘lsa, b a dan kichik, a b dan katta, a b dan oldin keladi, b a dan keyin keladi deb ataladi.

• Aim.Uz
• 13 – ta’rif. O‘zgaruvchining har qanday qiymatida to‘g‘ri bo‘lgan tenglk ayniyat deyiladi. To‘g‘ri sonli tengliklar ham ayniyat hisoblanadi. Masalan, ilgari qaralgan hamma haqiqiy sonlarni qo‘shish va ko‘paytirish qonunlari, yig‘indidan sonni ayirish, sondan yig‘indini ayirish qoidalari, yig‘indini songa bo‘lish qoidasi va boshqalar ayniyat hisoblanadi. Nol va birlar bilan bajariladigan amallar qoidalari ham amallar hisoblanadi: a+0=0+a=a, а  0  0  а  0,
• а 1  1 а  а; a:1=a. Bu va boshqa umumiy qoidalarga tayanib, amalda berilgan ifodani aynan shakl almashtirishni berilgan ifodadan unga aynan teng bo‘lgan boshqa ifodaga ketma – ket o‘tish deb tushunib,ifodalarning aynanligi aniqlanadi.

• Misollar. 1. Ikki kasr yig‘indisi а  с berilgan bo‘lsin. Agar a, b, c o‘zgaruvchilarga son

• в в
• qiymatlar berilsa, bunda в  0, u holda oddiy kasrlar yig‘indisi hosil bo‘lib ular uchun

• в в в

• а  с  а  с ayniyat bo‘ladi.

• 4х 12 у 9ху2

• а 5 с

• 2.  

• ifodani soddalashtiramiz. Bu kasrlar maxrajlari koeffisentlarining eng

• kichik umumiy karralisi 36 ga teng. Umumiy maxraj uchun 36xy2ni olish mumkin. Umumiy maxrajni har bir kasrning maxrajlariga bo‘lib chiqamiz.

• 2

• 36ху2  36ху2

• 9 у ;  3ху;  4

• 4х 12 у 9ху2

• 36ху2

• Hosil bo‘lgan 9 у2 ,3ху, va 4 lar mos ravishda birinchi, ikkinchi va uchinchi kasrlar uchun qo‘shimcha ko‘paytuvchilar bo‘ladi. Berilgan ifodadagi har bir kasrning surat va maxrajini mos qo‘shimcha ko‘paytuvchilarga ko‘paytirib, uni umumiy maxrajga kelitramiz va bir xil maxrajli kasrlarni qo‘shish qoidasidan foydalanamiz – bu aynan shakl almashtirishdir:

• 2 2

• 4х 12 у 9ху 36ху 36ху

• 9ау2 15ху  4с

• а 5 с 9 у2  а  5  3ху  с  4

•   2  

• .

• Boshlang‘ich matematika kursida faqat sonli ifodalarnigina shakl almashtiriladi. Masalan, 3(2+10)= 3 2  310  6  30  36 . Bunda berilgan ifodadan unga aynan teng 3 2  310 ifodaga o‘tish ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan taqsimot qonuniga asosan bajariladi, so‘ngra natural sonlarni ko‘paytirish va qo‘shish qoidalari qo‘llanadi.