Son. Sonning ma'no va grammatik belgilari

Taqsim son predmetning taqsimlanish miqdorini bildiradi. Sanoq songa - tadan qo'shimchasini qo'shish bilan hosil bo'ladi: yuztadan, mingtadan.

Bundan tashqari taqsim sonlar: a) sanoq sonning takrorlanib kelishidan ham hosil bo'ladi: ikkita -ikkitadan, beshta-beshtadan; b) jamlovchi sonning takrorlanib kelishidan hosil bo'ladi: beshov- beshov, oltov-oltov.Oshni uchala -uchala bo'Iib olinglar.

Tartib son. Predmetning joylashish tartibini bildiradigan sonlar tartib son deyiladi. Tartib son sanoq sonlarga -nchi (inchi) qo'shimchalarini qo'shish bilan yasaladi: uchinchi sinf, beshinchi daha, o'ninchi uy.

Tartib sonlar so'z bilan yozilganda -nchi -(inchi) qo'shimchalari so'zga qo'shib yoziladi: birinchi, ikkinchi kabi. Tartib sonlar arab raqami bilan ifodalanganda -nchi, -(inchi) qo'shimchalari o'rnida chiziqcha qo'yiladi: 2- sinf, 15-xonadan kabi. Yil, oy chislolarda esa chiziqcha qo'yilmaydi: 1999 yil, 10 sentabr. Tartib son rim raqami bilan ifodalanganda hech qanday belgi qo'yilmaydi: XXI asr, XV sessiya kabi.

Tartib sonlar otlashganda gapda ega vazifasida keladi. Tavakkal qilib saharda bir chovut solamiz, ulfatlar o'likday qotadi, shunda ishni boshlaymiz, - shivirladi, ikkinchisi.(0.)

Tartib sonlar gapda asosan aniqlovchi: Kelganidan beri bu taraflarda birinchi marta mashina ovozi eshitilishi edi. (S.A.) Chiqish kelishigida tartib- sonlar gapda kirish so'z vazifasida kelib, fikrni ifodalanish tartibini bildiradi: birinchidan, ikkinchidan.

Sonlar qo'llanilishiga ko'ra ikki xil: butun va kasr sonlarga bo'linadi. Butun sonlar predmetning butunligicha, qismlarga ajratmagan holda ifodalaydi: besh, o'n, bir yuz ellik.

Kasr sonlar butunning qismini ifodalaydi: yarim, bir yarim, beshdan bir. Kasr sonlar quyidagicha hosil bo'ladi:

1. Butun son bilan kasr sonning qo'shilishidan : uch yarim,besh taqsim bir.

   
   

2. Chiqish kelishigidagi son bilan asosiy shakldagi sonningbirikuvidan: uchdan bir, o'ndan ikki.

   
   

3. Mazmunan butun emaslikni bildiruvchi so'zlar bilan:chorak, yarim. Butun son bilan kasr son birgalikda qo'llanilishikasrli son deyiladi: uch yarim kabi.