Soliqlar va soliqqa tortish

SUV RESURSLARIDAN FOYDALANGANLIK UCHUN SOLIQNI HISOBLASH VA BYUDJETGA UNDIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI

Yuqoridagi ikki rejada suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqning joriy etilishi, uning iqtisodiy ahamiyati va uni hisoblab byudjetga to’lash jarayonini to’lig’icha ko’rib o’tdik. Endi ushbu jarayonlarni yanada rivojlantirish va takomillashtirish bo’yicha ayrim jabhalarni ko’rib o’tamiz. Bunda biz bir necha xorijiy rivojlangan mamlakatlarda suvdan foydalanishni soliqqa tortish mexanizmlari misolida ko’rib o’tamiz. Chunki rivojlangan davlatlar soliq tizimlari bir nech o’n yilliklardan beri shakllanib kelmoqda. Ushbu mamlakatlar rivojlangan darajasiga chiqish uchun iqtisodiyotlarining barcha tarmoqlarini yuqori standartlarga moslab tashkillashtirgan. Shuning uchun iqtisodiy jihatdan barqaror rivojlangan mamlakat bo’lishimiz uchun ushbu mamlakatlar tajribasidan unumli foydalanish kerak.

Quyida bir nechta xorijiy mamlakatlardagi suv resurslariga aloqador soliqlarini ko’rib o’tamiz:

Rossiya Federatsiyasida suv solig’i 2005-yil 1-yanvardan boshlab, o’sha paytgacha amalda bo’lgan suv resurslaridan foydalanganlik uchun to’lov o’rniga joriy etilgan ushbu soliq federal darajadagi soliq hisoblanadi. Suv solig’i Rossiya Federatsiyasi Soliq kodeksining 25.2 bo’limi(333.8-333.15 - moddalar) bilan tartibga solinadi.

Ushbu soliq to’lovchilari Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga mos ravishda litsenziyalangan suv resurslaridan foydalanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar, shum jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlar hisoblanadi.

Soliq to'lovchi soliq miqdorini o'zi hisoblab chiqadi. Har bir soliq davri oxiridagi soliq miqdori soliq solinadigan bazaning mahsuloti va tegishli soliq stavkasi sifatida hisoblanadi. Soliqning umumiy summasi - suvdan foydalanishning barcha turlari uchun hisoblangan soliq summasini qo'shish orqali olingan summa hisoblanadi.

Soliq solish obyekti – soliq solish turlari quyidagilar:

• 
  suv havzalaridagi suvdan foydalanish;
  
• 
  suv obyektlaridan foydalanish, bunda yog’ochni solda va to’r orqali oqizish mustasno;
  
• 
  gidroenergetika maqsadlarida suv havzalaridan foydalanish;
  
• 
  suv obyektlaridan solda va to’r orqali yog’ochlarni oqizish maqsadida foydalanish.
  

Soliq stavkalari har suvdan foydalanish usuli uchun turlicha va eng o’ziga xos jihati mamlakatdagi har bir iqtisodiy zona va har bir suv havzasi uchun alohida qilib belgilangan. Misol uchun, mamlakat shimolida Volga daryosidan dehqonchilik maqsadida foydalangan yuridik yoki jismoniy shaxs har bir ming kub metr uchun yer usti va yer osti manbalari uchun mos ravishda 300 va 384 rubl miqdorda soliq to’laydi. Yoki ayni shu maqsadda Kaspiy dengizidan foydalangan yuridik yoki jismoniy shaxs har bir ming kub metr uchun 11,52 rubl, Yapon dengizi uchun 8,04 rubl, Bering dengizi uchun 5.28 rubl miqdorda soliq to’laydi. Bu tizim har bir soliq obyekti uchun ham xuddi shu tarzda amal qiladi va turlicha bo’ladi.

Soliq hisobotlari har chorakda topshirilib, har bir chorakning so’ngi oyining 20-sanasidan kechiktirmay topshirilishi kerak.⁹

Xitoy Xalq Respublikasi. Suv resurslarini tejash maqsadida Xitoy 1988 yildan suv resurslari uchun to'lovlarni yig'ishni boshladi. Shu joyida Xitoyning o’ziga xos jihati yuzaga chiqadi. Hukumat ushbu yig’ilgan to’lovlarni yana qayta shu sohaning o’ziga sarflaydi, ya’ni bu yig’ilgan summa suv resurslarini himoya qilish uchun sarflanadi. Biroq, to'lov bilan bog'liq ba'zi muammolar mavjud. Davlat soliq boshqarmasining vakili Zili Kayning so'zlariga ko'ra, bu muammolar odamlarning to'lovlarni to'lashdan xabardor emasligi va boshqalar qatorida majburiy yig'ish choralari yo'qligidir. Uning qo'shimcha qilishicha, hukumat soliqni soliqqa tortish orqali suvdan foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirishi zarur.

Yaqinda Xitoy Xebey provinsiyasida "resurs to’lovlaridan resurs solig'iga" keng qamrovli sinov islohotlarini yo’lga qo’ydi. 2016-yil 9-mayda Moliya vazirligi (Moliya vazirligi), Davlat soliq boshqarmasi (SAT) va Suv resurslari vazirligi (MWR) tomonidan Xebey provintsiyasi uchun "Suv ​​resurslari soliqlarining sinov islohoti bo'yicha oraliq chora-tadbirlar" (Moliya vazirligi tomonidan soliq bo'yicha oraliq choralar) e'lon qilindi. Bu suv resurslari uchun to'lov tizimining o'rnini bosish kerak. “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” 2016-yil 1-iyuldan boshlab amal qilishni boshladi.

“China Financial and Economic News” nashri mutaxassislarining intervyusiga ko'ra, Xebey viloyati suv tanqisligi va sanoat tuzilishi tufayli tanlangan. Suhbatda ta'kidlanganidek, Xebey provintsiyasining aholi jon boshiga suv zaxirasi milliy standartning atigi 1/7 qismiga teng. Bundan tashqari, Xebey yer osti suvlarining haddan tashqari ko'p qazib olinishiga duch kelmoqda. Xitoyning yer osti suvlarini ortiqcha qazib olishining uchdan bir qismi Xebeyga to’g’ri kelmoqda.

MWR dan olingan yer osti suvlari bo'yicha oylik hisobot shuni ko'rsatadiki, 2015-yil yanvar oyida Xebey tekisligida yer osti suvlari to'planishi 2014-yil yanvarga nisbatan keskin kamaygan (taxminan 4 milliard m3). 2016-yil yanvar oyida u 2015-yil yanvariga taqqoslaganda 2,2 milliard m3 ga pasayish qayd etildi.

Hukumat ushbu vaziyatni suv resurslari solig'i bilan o'zgartirishga harakat qilmoqda.

Xebeydagi “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” amalga oshirilishidan oldin, 2011-yil 1-fevralda kuchga kirgan "Xebey provinsiyasining suv resurslari to'lovlarini yig'ish, ulardan foydalanish va boshqarish tartib-qoidalari" ("Suv resurslari uchun to'lovlarni to'lash tartib-qoidalari") Hebei uchun asosiy suvdan foydalanishni tartibga soluvchi huquqiy norma bo'lgan. Biroq, yangi “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” bilan bunga o'zgartirishlar kiritildi, ammo dastlabki qonun hanuzgacha amalda. Shuningdek, 2013-yildan beri viloyatning suv resurslari uchun to'lovlarni belgilaydigan "Suv ​​manbalari uchun to'lovlarni yig'ish standartlari to'g'risidagi" ham mavjud.

Yuqoridagi qoidalar va “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” quyidagi o'xshashliklarga ega:

• 
  suv resurslaridan foydalanish uchun ruxsatnoma olish u hali ham majburiy;
  
• 
  suv resurslari stavkasi suvdan foydalanish miqdoriga qarab hisoblanadi;
  
• 
  suv resurslaridan olinadigan soliqning minimal stavkalari Xebeydagi suv resurslari uchun to'lovlarga teng:
  

• 
  yer usti suvlari uchun 0,4 yuan / m3
  
• 
  1,5 yuan / m3 yer osti suvlari uchun
  
• 
  gidroelektroenergiya yoki bir marotabali sovutiladigan issiqlik energiyasida foydalanish uchun 0,005 yuan / kVt/s;
  

• 
  rejalashtirilgan kvota bo'yicha qishloq xo'jaligidagi suvdan foydalanish ozod etiladi;
  
• 
  qishloq xo'jaligi suvi va maishiy suvdan haddan tashqari foydalanilgan taqdirda pasaytirilgan stavka qo'llaniladi;
  
• 
  qayta ishlangan kon suvlari va qayta ishlangan geotermal havoni tozalash uchun suvdan foydalanish uchun kamaytirilgan stavka qo'llaniladi;
  
• 
  qayta ishlangan oqava suvlar va qayta tiklanadigan suvlar soliqdan ozod etiladi.
  

Endi asosiy farqlarga kelsak:

• 
  Xebeyning suv resurslari uchun to'lov stavkasi endi nolga teng (avvalgi to'lovlarni tartibga solishga kiritilgan o'zgartirishlardan biri). Endi to'lov stavkasi soliq stavkasi bilan almashtirildi;
  
• 
  suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni mahalliy suv resurslari ma'muriyati yoki maxsus to’lov yig'ish ma'muriyatlari o'rniga mahalliy soliq organlari yig'ib oladilar;
  
• 
  suv resurslari ma'murlari va mahalliy soliq organlari o'rtasida soliq yig'ish bo'yicha hamkorlik mexanizmi yaratiladi. Suv resurslari ma'muriyatlari ruxsatnomalar berish va ruxsat etilgan kvotadan oshib ketgan har qanday ortiqcha xarajatlar to'g'risida tafsilotlarni taqdim etadilar. Shuningdek, ular soliq idoralariga kompaniyalarining suvga oid ma'lumotlarini tekshirishga yordam beradi.
  

Shunday qilib, “Suv solig’i bo’yicha vaqtinchalik chora tadbirlar” nimani anglatadi?

“Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” bilan bir vaqtda nashr etilgan "Resurs solig'i islohotlarini har tomonlama rag'batlantirish to'g'risida xabarnoma" da aytilishicha, suv olish ko'plab jihatlarni o'z ichiga oladi va ularni hal qilish qiyin. Shaffof va tartibli islohotni amalga oshirish uchun, birinchi navbatda, tajriba provintsiyasida joylashgan Xebey viloyatida “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” amalga oshiriladi.

SAT nashri ma'lumotlariga ko'ra, sanoat va maishiy suvdan foydalanish narxi odatdagidek saqlanib qoladi. Biroq, biz hali ham “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” dan ba'zi potensial o'zgarishlarni bilib olishimiz mumkin.

Birinchisi, “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik choralar” ijrosi. 2013-yilda kiritilgan "Suv ​​manbalari uchun to'lovlarni yig'ish standartlari to'g'risidagi" da turli viloyatlar uchun suv resurslari uchun minimal to'lov stavkalari ko'rsatilgan va u "amalda tadbiq etilishi kerak" edi; “Suv solig'i bo'yicha vaqtinchalik chora-tadbirlar” stavkalarni bir xil darajada saqlab qolmoqda, ammo tahrir "tatbiq etiladi" ga o'zgartirildi. Soliqning "me'yoriy va majburiy" xususiyatlari bilan bir qatorda, bu safar “Suv soliqlari bo'yicha vaqtinchalik choralar” qat'iy ravishda bajarilishi kerak.

Ikkinchisi yer osti suvlari bilan bog'liq. Suv resurslaridan foydalanish to’lovini to'lash tartib-qoidalariga ko'ra, ortiqcha suv qazib olinadigan hududlarda yer osti suvlaridan foydalanish uchun to'lov ikki barobarga oshiriladi; juda ko'p suv qazib olinadigan hududlarda er osti suvlaridan foydalanish uchun to'lov uch barobarga oshiriladi. Shu bilan birga, “Suv solig'i bo'yicha vaqtincha choralar” da yer osti suvlari ko'p qazib olinadigan hududlar va haddan tashqari ko'p qazib olinadigan hududlardagi suv resurslaridan olinadigan soliq normal stavkadan 5 baravar ko'p bo'lishi mumkinligi qayd etilgan. Maxsus stavkalarni Xebey viloyati hukumati taklif qiladi, so'ngra vazirlik va tegishli idoralar belgilaydi; agar taklif etilgan stavka normal stavkadan 5 barobardan ko’proqqa yuqori bo'lsa, bu haqda Davlat Kengashiga xabar qilinishi kerak.

Hozirgi vaqtda aniq stavkalar mavjud emas, ammo suv resurslari uchun soliq stavkasining kengayishi yer osti suvlari ko’p qazib olinadigan va haddan tashqari ko’p qazib olinadigan hududlardagi kompaniyalar ba’zi xarajatlarga duch kelishi mumkinligini ko'rsatadi.

Yevropa Ittifoqi. Ko'plab Yevropa mamlakatlarida suv resurslaridan olinadigan soliq har xil darajalarda mavjud. Ajablanarlisi, natijalar suv resurslari uchun yuqori soliq stavkalari suvni samarali sarflashga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkinligini ko'rsatmoqda.

Gollandiya birinchi bo'lib suv resurslariga soliqlarni, shu jumladan 1970-yilda yer usti suvlari ifloslanishi solig'ini va 1981-yilda yer osti suvlari solig'ini yig'ishni boshladi. Xitoy tadqiqotchilarining fikriga ko'ra, Gollandiyada suv yuzasi ifloslanishi solig'i joriy etilishi bilan ifloslantiruvchi chiqindilar sezilarli darajada pasaygan. Tadqiqotda qatnashgan kompaniyalarning aksariyati ularning pasayishi ushbu soliq sababli bo'lganligini aytishdi.

Daniya dunyoda suv solig'i bo'yicha eng yuqori stavkalarga ega (0.7 yevro/ m³). Daniyada ichimlik suvining 99 foizi yer osti suvlaridan keladi. 1994 yilda o'tkazilgan soliq islohotining bir qismi sifatida suv resurslari uchun soliq suv resurslarini xavfsizligini ta'minlash va ortiqcha qazib olishni oldini olish uchun qabul qilindi. Natijada ushbu soliq ichki suvdan foydalanishni kamaytirdi.

Germaniya va Buyuk Britaniyada ham suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq olinadi. Biroq, past soliq stavkalari tufayli (Germaniya uchun 0,005-0,006 yevro/m³ va Buyuk Britaniya uchun 0,006-0,03 yevro/m³), ular suvni tejashga deyarli ta'sir ko'rsatmaydilar.

Yuqorida bir qator xorij mamlakatlarida suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqning amal qilishini ko’rdik va bundan shu xulosa kelib chiqadiki, barcha mamlakatlar ushbu soliq turini suv resurslaridan samarali foydalanish maqasadida joriy etgan fiskal jihat esa ikkilamchi masala hisoblanadi. Misol uchun, qayt etib o’tganimizdek, Xitoy davlati ushbu soliq turidan tushgan daromadlarni yana qayta shu sohani rivojlantirish, suv havzalarini himoyasi uchun sarflaydi. O’zbekistonda ham shunga o’xshash jihat mavjud, ya’ni ushbu soliq bo’yicha tushumlar mahalliy byudjetlarga yo’naltirilib bevosita mahalliy ehtiyojlar uchun ishlatiladi. Yangi soliq konsepsiyasi orqali barcha suv resurslaridan foydalanuvchilar mulkchilik shaklidan qat’iy nazar soliq to’lovchi sifatida qayd etilishi ushbu soliqning ijtimoiy ahamiyatini yanada oshirib suvdan behuda foydalanish holatlarini anchagina qisqartirdi

XULOSA

Kurs ishida suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblash, byudjetga undirish tartibi va muddatlari amaliyotini mamlakatimizdagi va xorijiy mamlakatlardagi tajribasini ko’rib o’tdik. Ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida quyidagi xulosalarga kelindi:

1. 
   Bir qator xorijiy mamlakatlar tajribasi ham shuni ko’rsatmoqdagi, ushbu soliq turi ijtimoiy ahamiyatga ega soliq turi hisoblanadi. Xususan, Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining ko’pchiligida bevosita suv solig’i mavjud emas, lekin atrof-muhit soliqlar guruhi tarkibida albatta mavjud. Ushbu soliqlar asosan mamlakat yer osti va yer usti suv resurslaridan iloji boricha maksimal darajada samarali foydalanish va ularni behuda sarflanishini oldini olish maqsadida joriy etiladi. Bu fikrimizni Xitoy tajribasi ham tasdiqaydi. Xitoy hukumati Xebey viloyatidagi yer osti suvlarining behuda sraflanishini oldini olish maqsadida ushbu sohada soliq islohoti o’tkazgan.
   
2. 
   Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq juda yuqori bo’lmasada fiskal ahamiyatga ega. Xususan, shimoliy Yevropada joylashgan Skandinavia mamlakatlarida suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq atrof muhit soliqlari guruhiga kiradi va ushbu soliq guruhi bo’yicha tushum byudjet daromadlarining 7% i miqdorigacha yetar ekan.
   

Kurs ishi mavzusidan kelib chiqib hamda yuqoridagi tahlillarga asosan suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq borasida bir qator fikr va takliflar ishlab chiqdik. Bular quyidagilardir:

1. 
   Birinchi taklifimiz bevosita ushbu soliq turi bo’yicha tushumni Xitoy tajribasi asosida yana qayta shu sohaga bevosita yo’naltirish. Ya’ni, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq bo’yicha byudjet daromadlarini bevosita mamlakatdagi turli xil suv havzalari(daryo, ko’l, kanal, suv omborlari va hok.)ni yaxshilash, ularni ta’mirlashga yo’naltirish kerak.
   
2. 
   Ikkinchi taklifimiz soliq stavkalari bo’yicha bo’lib ayni damdagi soliq stavkalari to’liqligicha adolatli emas degan xulosaga keldik. Chunki suv resurslari mamlakatimiz bo’yicha tekis taqsimlanmagan. Ya’ni, ayrim hududlar yer osti va yer usti suvlariga boy bo’lsa, ba’zi hududlarda hatto ichimlik suvi ham tanqis hisoblanadi. Shunda kelib chiqib suv resurslaridan foydalanish va ularni qazib olish qiyinroq bo’lgan yerlar uchun ayrim bir yengilliklar joriy etish.
   

Yuqoridagi xulosa va takliflarimizni inobatga olinishi bevosita mamlakatimizda suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqning ham ijtimoiy ham iqtisodiy ahamiyatini yanada oshirishiga xizmat qiladi deb o’ylaymiz.