Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

3 - § .  Yuridik  shaxslardan  olinadigan  yer  solig‘i  bo‘yicha  soliq  imtiyozlari  va 
uning  guruhlanishi.  Yer solig‘ini  hisoblash  va  budjetga  to ‘lash  tartibi
Iqtisodiyotni  soliqlar  orqali  boshqarishda  davlat  soliq  im tiyozlaridan 
h am   unum li  foydalanadi.
Soliq  imtiyozlari  soliq  m exanizm ining  tarkibiy  qism laridan  bin 
b o ‘ladi,  soliq  tizim ida  m uhim   o ‘rin  tutadi.  Soliq  im tiyozlari  vositasida 
soliqlam ing  raq ‘batlantirish  va  tartibga  solish  funksiyalari  bajariladi.
Soliq  im tiyozlari  soliq  obyektining  soliq  to ‘lashdan  ozod  qilingan 
qism idir.
Davlat  iqtisodiyotni  b iro n -b ir  ta rm o g ‘ini  rivojlantirishga  rag‘b atlan- 
tirish  u ch u n   im tiyozlar  tizim idan  keng  foydalanadi.  T arm oqni  yoki  biron 
faoliyat  tu rin i  rivojlantirishda  dastlab  keng  m iqyosda  im tiyozlar  beriladi, 
keyinchalik  rivojlanish  izga  tushgandan  so ‘ng  soliq  im tiyozlarini  qaytarib 
olish  boshlanadi.
D avlat  iqtisodiyotni  b iro n -b ir  tarm o g 'in i  rivojlantirishga  rag 'b atlan ­
tirish  u ch u n   im tiyozlar  tizim idan  keng  foydalanadi.  T arm oqni  yoki  biron 
faoliyat  tu rin i  rivojlantirishda  dastlab  keng  m iqyosda  im tiyozlar  beriladi, 
keyinchalik  rivojlanish  izga  tushgandan  so 'n g   soliq  im tiyozlarini  qaytarib 
olish  boshlanadi.
Respublikam iz  soliq  tizim ida  ham   soliq  im tiyozlaridan  keng  foydala­
nadi.  H ozirgi  paytda  soliq  b o 'y ich a  im tiyozlardan  asosan  chet  el  investi- 
tsiyasini jalb   etishda,  kichik  va  o 'rta   tadbirkorlikni  rivojlantirishda,  korxona 
va  tashkilotlam i  investitsion  faoliyatini  rag'batlantirishda  va  boshqa  m aq­
sadlarda  keng  foydalanilm oqda.  Soliq  im tiyozlar  ju d a  keng  qam rovli  b o ‘- 
ladi,  u la m i  4  ta  yo'nalishga  ajratish  m um kin:
l-yolnalish:
 soliqqa  tortish  obyekti  bilan  bog'liq  im tiyozlar;
l-yo'nalish:
  soliqni  tulashdan  to ‘liq  ozod  etish  bilan  b o g 'liq   im tiy­
ozlar;
3-yo‘nalish:
  soliqni  to 'la sh d a n   vaqtinchalik  ozod  qilish  bilan  bog'liq 
im tiyozlar;
4-yo'nalish:
  yangi  korxonalam i  qayd  etish  bilan  b og'liq  va  shunga 
o'x sh ash   im tiyozlar.
Y er solig'idan  imtiyozlar  ikki  xil  bo'ladi:
1.  Y er  uchastkalari  soliqdan  ozod  etiladi.
2.  Y uridik  shaxslar soliqdan  ozod  etiladi.
Soliq  kodeksining  101-m oddasida  asosan,  soliq  solinm aydigan  yer 
uchastkalariga  quyidagi  yerlar  kiradi:
1)  shaharlar,  sh a h ar  posyolkalari  va  qishloq  aholi  punktlarining  u m u ­
m iy  foydalanishdagi  yerlari  (m aydonlar,  k o 'ch alar,  to r  k o 'ch a lar,  yo'llar, 
sohil  bo'ylari,  ariq  tarm oqlari,  qabristonlar va  boshqalar);
2)  jam oa  bog'dorchiligi,  uzum chiligi  va  polizchiligining,  ja m o a  garaj- 
larining  um um iy  foydalanishdagi  yerlari;
3)  tabiatni  m uhofaza  qilish  aham iyatiga  m olik  yerlar  (davlat  q o 'riq - 
xonalari,  m illiy  va  dendrologiya  bog'lari,  botanika  bog'lari,  zakazniklar,  ov
109

---

qilishga  m o'ljallanganlari  b u n d an   m ustasno,  tabiat  yodgorliklari),  ixota 
daraxtzorlari  egallagan  yerlar;
4)  tarixiy-m adaniy  aham iyatga  m olik  yerlar  (tarixiy-m adaniy  q o ‘riq- 
xonalar,  xotira  bog'lari,  sag'analar,  arxeologiya  yodgorliklari,  tarix  va  m a- 
daniyat  yodgorliklari  egallagan  yerlar);
5)  suv  fondi  yerlari  (daryolar,  k o 'lla r,  suv  om borlari,  kanallar,  d en - 
gizlar,  m uzliklar,  botqoqliklar,  gidrotexnika  va  boshqa  suv  xo'jaligi  insho- 
otlari  egallagan  yerlar,  shuningdek,  suv  havzalari  soxilidagi  suv  xo'jaligi 
ehtiyojlari  u chun  korxonalar,  m uassasalar va  tashkilotlarga  belgilangan  ta r­
tibda  berilgan  yerlar);
6)  elektr  uzatish  liniyalari,  podstantsiyalar,  um um davlat  aloqa  liniya- 
lari  va  ulam ing  inshootlari  egallagan  yerlar;
7)  um um iy  foydalanishdagi  avtom obil  yo'llari,  te m ir  y o 'llam ing 
u m um iy  ta rm o g 'i,  um um iy  foydalanishdagi  sh ah ar  elektr  transporti  (shu 
ju m lad a n ,  m etropoliten)  va  u lam ing  inshootlari  egallagan  yerlar;
8)  sport  inshootlari,  stadionlar,  sport  m aydonchalari,  suzish  havzalari, 
sportning  texnik  turlari  obyektlari  va  boshqa  jism oniy  tarbiya-sog'lom - 
lashtirish  kom plekslari,  on alar  va  b o lalam ing  d am   olish  va  sog'lom lash- 
tirish  joylari,  sanatoriy-kurort  m uassasalari  va  dam   olish  uylari,  o'quv- 
m ashq  bazalari  egallagan  yerlar;
9)  magistral  suv  quvurlari,  neft  va  gaz  quvurlari,  m agistral  kanali- 
zatsiya  kollektorlari  va  u lam ing  inshootlari,  suv  olish  va  tozalash  insho­
otlari,  shuningdek,  suv  ta ’m inoti  va  kanalizatsiyaga  tegishli  boshqa  obyekt­
lar  egallagan  yerlar;
10)  sam olyotlam ing  u ch ish -q o 'n ish   m aydonlari,  shu  ju m lad a n ,  ulam i 
yerda  boshqarish  yo'lkalari  va  to 'x tash   joylari,  fuqaro  aviatsiyasi  aero p o rt- 
larining  radionavigatsiya  va  elektr-yoritish  uskunalari joylashgan  yerlar;
11)  ishlab  chiqarish  obyektlari  kurilishi  u chun  ajratilgan  (yoki 
obyektlari  egallagan)  va  O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining 
qarori  bilan  qurilish  ishlari  to 'x ta tib   qo'yilgan yerlar;
12)  gidrom eteorologiya  va  gidrogeologiya  stansiyalari  h am da  postlari 
egallagan  yerlar;
13)  ilm iy  tashkilotlarning  qishloq  xo'jaligi  aham iyatiga  m olik  va  o 'r ­
m on  fondidagi  yerlari,  qishloq  xo'jaligi  va  urm on  xo'jaligi  sohasidagi  ilm iy- 
tadkikot  tashkilotlari  h am da  o 'q u v   yurtlariga  qarashli  tajriba,  ekspcrim ental 
va  o 'q kuv-tajriba  xo'jaliklarining  bevosita  ilm iy  va  o 'q u v   m aqsadlari  u chun 
foydalaniladigan  yerlari;
14)  yangi  o'zlashtirilayotgan  yerlar  va  m eliorativ  holatini  yaxshilash 
ishlari  olib  borilayotgan  sug'oriladigan  yerlar-loyihada  nazarda  tutilgan 
m uddatga,  lekin  ishlar boshlanganidan  e ’tib o ra n   ko'pi  bilan  besh  yilga;
15)  zaxiradagi  yerlar;
16)  rekrcatsion  aham iyatga  m olik  yerlar  (aholining  om m aviy  dam  
olishi  va  turizm ini  tashkil  etish  u chun  tegishli  m uassasalarga  berilgan  yer­
lar:  o 'rm o n   bog'lari,  bog'lar,  hiyobonlar,  plyajlar  va  boshqalar);
110

---

17)  sog‘lom lashtirish  aham iyatiga  m olik  yerlar  (kasalliklam ing  oldini 
olish  va  odam lam i  davolash  ishini  tashkil  etish  u chun  qulay  tabiiy 
om illarga  ega  bo ‘lgan  yerlar);
18)  yakka  tartibda  uy-joy  kurish  va  shaxsiy  yordam chi  xo'jalik  yuritish 
uchun  qo n u n   hujjatlarida  belgilangan  n o rm alar  doirasida  berilgan  yerlar  -  
yer  uchastkalari  berilgan  paytdan  e ’tiboran  ikki  yil  m uddatga.
Y erlardan  o ‘z  o 'm id a   foydalanilm agan  taqdirda  ushbu  m oddada 
belgilangan  im tiyozlar qo'llanilm aydi.
Soliq  kodeksining  102-m oddasiga  asosan  quyidagi  yuridik  shaxslar  yer 
solig'idan  ozod  qilinadilar:
1)  tijorat  bilan  shug'ullanm aydigan  yuridik  shaxslar  (budjetdan  m o ­
liyaviy  t a ’m inlanadigan  boshqaruv  organlari  va  ilm iy-tadqot  muassasalari 
bu n d an   m ustasno),  yer  uchastkalaridan  tadbirkorlik  faoliyati  yo'lida 
foydalanayotganlaridan  tashqari;
2)  m adaniyat,  m aorif,  sog'liqni  saqlash  va  ijtim oiy  ta 'm in o t  m uas­
sasalari,  bo'ysunuvidan  q a t’i  nazar,  o 'z   zim m alariga  yuklangan  vazifalam i 
am alga  oshirish  u ch u n   ularga  ajratilgan  y er uchastkalari  uchun;
3)  d ehkon  (ferm er)  xo'jaliklari  -   davlat  ro'yxatidan  o 'tkazilgan  pay t­
d an   e ’tiboran  ikki  yil  m uddatga;
4)  ch e t  el  iivestitsiyalari  ishtirokidagi,  ishlab  chiqarish  faoliyati  bilan 
shug'ullanuvchi  yuridik  shaxslar -   ro'yxatdan  o'tkazilgan  paytdan  e ’tiboran 
ikki  yil  m obaynida;
5)  n ogironlar  ijtim oiy  birlashm alari,  «N uroniy»  jam garm asi,  O 'z b e­
kiston  ch e m o b ilch ilar  uyushm asi  tasarm fida  bo'lgan,ishlovchilari  um um iy 
sonining  kam ida  ellik  foizini  n ogironlar  tashkil  etgan  yuridik  shaxslar, 
savdo,  vositachilik  ta ’m inot-sotish  va  tayyorlov  faoliyati  bilan  sh u g 'u lla­
nuvchi  yuridik shaxslar b u ndan  m ustasno;
6)  «Sog'lom   avlod  uchun»  xalqaro  xayriya  jam g 'arm asi,  O 'zbekiston 
Respublikasi  Qizil  Yarim   Oy jam iyati,  «N uroniy»  jam g'arm asi  korxonalari, 
b o 'sh atib   olinayotgan  m ablag'lardan  o 'zlarin in g   ustavda  belgilangan  vazi­
falarini  bajarish  u chun  foydalanish  sharti  bilan;
7)  S am arqand,  Buxoro,  Xiva  va  T oshkent  shaharlarida  yangi  tashkil 
etilgan  turistik  faoliyat  bilan  shug'ullachuvchi  yuridik  shaxslar  -   tashkil 
etilgan  p aytdan  e ’tiboran  birinchi  foyda  olguniga  qadar,  biroq  bu  m uddat 
ular  ro 'y x a td an   o'tkazilgan  paytdan  c ’tiboran  uch  yildan  oshm asligi  lozim .
Soliq  kodeksi  102-m oddasining  birinchi  qism i  3  va  4-bandlarida 
ko'rsatilgan  yuridik  shaxslar  belgilangan  im tiyozli  davrdan  keyin  b ir  yil 
o'tg u n ig a  q ad a r  tugatilgan  taqdirda,  soliq  sum m asi  ularning  b u tu n   faoliyat 
davri  u ch u n   to 'liq   m iqdorda  undiriladi.