Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

TAKRORLASH  U C H U N   SAVOLLAR
1. Y uridik  shaxslam ing  m ol-m ulk  solig'ini  to'lovchilarga  kim lar  ki­
radi?
2. M ol-m ulkning  o 'rta c h a   yillik  (choraklik,  6  oylik,  9  oylik)  qoldiq 
qiym ati  qanday tartibda  hisoblanadi?
3. Y uridik  shaxslar  m ol-m ulk  solig'i  stavkasini  kim   belgilaydi  va  bu 
soliqdan  qanday im tiyozlar mavjud?
4. M ol-m ulk  solig'ini  hisobini  taqdim   etish  tartibi  va  soliqni  to 'la sh  
m uddatlari  qanday?
9 3  
/

---

X I I  bob.  JIS M O N IY   SHAXSLARDAN  OLINADIGAN 
M O L-M U LK   SO LIG ‘1
l - § .   Jismoniy  shaxslardan  olinadigan  mol-mulk soligining 
iqtisodiy  mohiyati
Jism oniy  shaxslam ing  m ol-m ulkiga  solinadigan  soliq  -   bu  bevosita 
soliq  bo'lad i,  u  o 'zin in g   ushbu  sifati  bilan  m oddiy  boyliklam i  olish  va 
jam g'arish jarayonida  undiriladi.  Bu  real  soliqdir,  («real»  atam asi  (inglizcha 
real  -   m ulk)  ayni  ushbu  soliq  birinchi  galda  fuqaro  egalik  qilinadigan  mol 
-   m ulk  solinishi  bilan  bog'liq).  Bu  m untazam   soliq  hisoblanadi,  ya’ni  u 
yarim   yilda  bir  m arta  m untazam   ravishda  undiriladi.  N ihoyat  bu  hududiy 
soliq  bo'lad i,  u  O 'zbekiston  Respublikasi  hududida  b o 'lg an   va  unda 
ro'yxatga  olingan  k o 'ch m as  m ulk  va  transport  vositalari  (2002-yil  1- 
yanvardan  transport  vositalari  dvigatel  q u w a tid a n   olinadigan  soliq  bekor 
qilingan)  u chun  to 'la n ad i.  M ol-m ulk  solig'i  m utanosib  (proporsional)  va 
shedulardir.
Jism oniy  shaxslam ing  m ol-m ulkiga  solinadigan  soliqni  huquqiy 
tartibga  solishning  asosiy  m anbalariga  O 'zbekiston  Respublikasi  Soliq  ko­
deksi.  O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining  1995-yil  29- 
dekabrdagi  478-sonli  «Jism oniy  shaxslarga  m ulk  huquqida  tegishli  bo'lg an  
bino  va  inshootlam i  baholash  va  qayta  baholash  to'g'risidagi  nizom ni 
tasdiqlash  to ‘grisida»gi  qarori  (O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M a h ­
kam asining  1994-yil  9-dekabrdagi  591-sonli  «Jism oniy  shaxslam ing  m ol- 
mulkiga  solinadigan  soliq  stavkalarini  tasdiqlash  to ‘g‘risida»gi  qaroriga 
muvofiq  ishlab  chiqilgan),  O 'zbekiston  Respublikasi  M oliya  vazirligi  va 
Davlat  soliq  q o'm itasi  to m o n id an   «Jism oniy  shaxslam ing  m ol-m ulkiga 
solinadigan  soliqni  hisoblab  chiqish  va  budjetga  to 'la sh   tartibi  to'g'risida» 
y o 'riq n o m a  ishlab  chiqildi.  Ilgari  ushbu  soliqnining  undirib  olinishi  1993- 
yil  28-dekabrda  qabul  qilingan  «Jism oniy  shaxslam ing  m ol-m ulkiga  soli­
nadigan  soliqlar 
to ‘g'risida»gi  O 'zbekiston  Respublikasi  qonuni  bilan 
tartibga  solinar  edi.
Respublika  fuqarosi,  boshqa  davlat  fuqarosi  yoki  fuqaroligi  bo'lm agan 
shaxs,  O 'zbekiston  rezidenti  yoki  norezidenti  bo'lishidan  q a t’iy  nazar  soliq 
solinadigan  m ol-m ulkka  ega  bo'lg an   jism oniy  shaxslar  m ol-m ulk  solig'i 
to'lovchilari  hisoblanadi.
O 'zbekiston  Respublikasi  Soliq  kodeksining  90-m oddasiga  muvofiq 
soliqqa  tortiladigan  obyektga:  1)  uy-joylar,  2)  kvartiralar,  3)  bogdorchilik 
va  o'zu m ch ilik   shirkatlari  a ’zolarining  chorbog'  va  bog'  uylari  4)  garajlar 
va  boshqa  im oratlar,  bino  va  in sh o o tlar  kiradi  h am da  yuqoridagi  m ol-
94

---

m ulkka  ega  b o ‘lgan  jism oniy  shaxslar  m ol-m ulk  solig'i  to'lovchilardir. 
B undan  tashqari,  2002-yil  1-yanvargacha  jism oniy  shaxslam ing  mulki 
bo'lgan  avtom obillar,  m otorli  qayiqlar,  vertolyotlar,  sam olyotlar  va  boshqa 
transport  vositalari  dvigatellarining  q u w a ti  soliq  solish  obyekti  bo'lib 
hisoblangan.  Lekin  2002-yil  1-yanvaridan  O 'zbekiston  Respublikasi  Va­
zirlar  M ahkam asining  2001-yil  31-dekabrdagi  «Asosiy  m akroiqtisodiy 
k o 'rsatkichlar  prognozi  va  2002  yilgi  O 'zbekiston  Respublikasi  Davlat 
budjetining  param etrlari  to ‘g ‘risida»gi  490-son  qaroriga  muvofiq  Jism oniy 
shaxslam ing  transport  vositalariga  benzin,  dizel  yonilg'isi  va  gaz  ishlat- 
ganlik  u chun  iste’moli  solig'i joriy etildi.
U m um an  olganda,  «soliq  solish  obyekti»  va  «soliq  solish  predm eti» 
tushunchalarini  farqlash  zam r.  Bu  farq  ayni  jism oniy  shaxslar  m ol-m ulkiga 
solinadigan  soliqqa  nisbatan  yanada  yaqqol  nam oyon  bo'lad i,  u  soliqning 
subyektini  aniqlaydi  va  u  bilan  m a’lum   huquqiy  aloqada,  jum ladan,  m ulk 
huquqiy  m unosabatlarda  bo'ladi.  Shunga  e ’tiborni  qaratam izki,  1998-yil
13-yanvardagi  392-sonli  Y o 'riq n o m a  (2-bandi)da  O 'zbekiston  Respublikasi 
Soliq  kodeksidan  (89-m odda)  farqli  o 'laro q ,  shunday  belgilanadiki,  soliq 
«o‘z  ixtiyorida  mol-mulkka  ega  bo‘lgan  jismoniy  shaxslar  tomonidan  to‘la- 
nadi».
  M azkur  yo'riq n o m an in g   5.3-bandi  shuni  belgilaydiki,  soliq  bo'yicha 
im tiyozlar  faqat  tovar  m ulk  imtiyoz  oluvchining  o ‘z  mulki  bo‘lgan_holler- 
dagina  beriladi.
O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining  1995-yil  29-de- 
kabrdagi  478-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan  «Jism oniy  shaxslarga  m ulk 
huquqida  tegishli  bo'lg an   bino  va  inshootlam i  baholash  va  qayta  baholash 
to'g'risida»  nizom ning  4 -bandida  shunday  deyiladi: 
«Foydalanish  uchun 
qabul  qilingan  va  mahalliy  texnik  ro‘yxatdan  o'tkazish  idorasida  ro'yxatga 
olingan,  jismoniy  shaxslarga  mulk  huquqida  tegishli  bo'lgan  uy-joylar, 
kvartiralar,  bog'dorchiUk  va  uzumchilik  shirkatlari  a'zolarining  chorbog'  va 
bog  uylari,  garajlar  va  boshqa  imoratlar,  binolar  va  inshootlar  soliq  solish 
uchun  baholash  obyekti hisoblanadi».