Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2 -§ .  Yuridik  shaxslarni jami  daromadini  aniqlash  tartibi
Foyda  solig'ining  aniqlashda  dastaw al  korxona  jam i  darom adini 
aniqlash  lozim.  Jam i  darom ad  u chun  jo 'n atilg an   tovar,  bajarilgan  ishlar,
34

---

ko ‘rsatilgan  xizm atlar  va  boshqa  opcratsiyalar  u ch u n   korxona  olishi  lozim 
bo'lgan  mablagNar  yoki  tekinga  olingan  m ablag'lar  asosiy  m anba  bo'lib 
hisoblanadi.  Bularga  esa  quyidagilar  kiradi:
-   tovarlam i  (ishlam i,  xizm atlam i) 
realizatsiya 
qilishdan  keladigan 
tushum ;
-   asosiy  vositalar,  nom oddiy  aktivlar,  qim m atli  qog'ozlar,  intellektual 
m ulk  obyektlari,  m ateriallar  va  boshqa  aktivlam i  realizatsiya  qilishdan  ke­
ladigan  darom ad;
-   foizlardan  keladigan  darom adlar;
-   dividendlar;
-   tekinga  olingan  m ol-m ulk;
-   m ol-m ulkni  ijaraga  berishdan  keladigan  darom ad;
-   royalti;
-   tekin  moliyaviy  yordam   (davlat  byudjetidan  berilgan  subsidiyalar 
bundan  m ustasno);
-   d a ’vo  m uddati  o ’tkazib  yuborilgan  kreditorlik  va  d ep o n e n t  qarzdor- 
likni  hisobdan  chiqarishdan  olingan  darom ad;
-   ilgari  chegirib  tashlangan  xarajatlar,  za rarlar  yoki  shubhali  qarz- 
lam ing  o ’m ini  qoplash  tariqasida  olingan  darom adlar;
-   valuta  hisob-varaqalaridagi  kurs  b o ’yicha  m usbat  farq;
-   favqulodda  darom adlar;
-   boshqa  darom adlar.
Agar  o ’zaro  aloqador  korxonalar  tijorat  va  moliyaviy  m unosabatlarida 
m ustaqil  yuridik  shaxslar  o ’rtasida  q o ’llanishi  m um kin  b o ’lgan  narxlardan 
farq  qiladigan  narxlam i  q o ’llasalar,  Q o nun  hujjatlarida  belgilangan  tar- 
tibda,  narxlarda  vujudga  kelgan  farqga  teng  m iqdorda  darom ad  sum m asini 
o ’zgartirilishi  m um kin.
O ’zaro  aloqador  korxonalar  quyidagilardir:
X orijiy  davlatning  yuridik  shaxslari  va  u lam ing  O ’zbekiston  Respub- 
likasida  ro’yxatga  olingan  yuridik  shaxslar  h am da  u lam ing  O ’zbekiston 
R espublikasidan  tashqarida  joylashgan  sh u ’ba  korxonalari;
-   ayni  bir  yuridik  yoki  jism oniy  shaxslar  muassislari  b o ’lgan,  O ’zbe­
kiston  Respublikasida  ro ’yxatga  olingan  yuridik  shaxslar  va  xorijiy  davlat- 
lam ing  yuridik  shaxslari.
Soliq  solinadigan  darom adlam i  (foydani)  belgilashda  jam i  darom ad- 
dan  quyidagi  chegirm alar  am alga  oshiriladi;
-  q o ’shilgan  qiym at  solig'i,  aksiz  solig'i,  m ol-m ulk  solig’i,  yer  solig’i, 
yer  osti  boyligidan 
foydalanganlik  u ch u n   soliq,  ekologiya  solig’i,  suv 
resurslardan  foydalanganlik  u chun  soliq,  boj  to ’lovlari;
-   b anklam ing  va  boshqa  m oliya-krcdit  tashkilotlam ing  qisqa  m uddatli 
kreditlari  b o ’yicha  foiz  to ’lovlari  sum m alari,  to 'lo v   m uddati  o ’tgan  va  to ‘- 
lov  m uddati  uzaytirilgan  ssudalar  bo ’yicha  foizlar  b undan  m ustasno;
-   xodim larga  ish  haqi  to ’lash  b o ’yicha  xarajatlar  (banklar,  su g 'u ita 
tashkilotlari,  videosalonlar,  vidcoko’rsatuv,  video  va  aud io   yozuv  punktlari, 
auksi-onlar,  kazino,  pul  yutuqi  q o ’yilgan  uyin  avtom atlari  va  boshqalar 
m ustasno;
35

---

-   belgilangan  tartibda  kintilgan  rent a  to 'lo v la m in g   surnmasi;
ijara  haqi  (lizing  to 'lovi);
asosiy vositalam i  ta ’m irlash  xarajatlari;
-   ch e t  ellik  yuridik  va  jism oniy  shaxslam ing  m oddiy  xarajatlari  va 
ko'rsatilgan  xizm atlam ing  qiym ati;
-   m ajburiy  sug'urta  toMovlari  b o 'y ich a  o 'tkazilgan  qo n u n   xujjatlarga 
muvofiq  ish  haqiga  hisoblangan  sum m alar;
-   m ahsulotni  (xizm atlam i)  sertifikatlash  ishlariga  haq  to 'la sh   xara­
jatlari  surnmasi;
-   qo n u n   hujjatlarga  muvofiq  n o rm alar  b o 'y ich a  xizm at  safarlari 
xarajatlari  surnmasi;
-   qo n u n   hujjatlariga  m uvofiq  n o rm alar  b o 'y ich a  vakillik  m aqsad- 
laridagi  xarajatlar  sum m alari;
-   reklam a  xarajatlari;
-   belgilangan  n o rm alar  doirasida  kadrlar  tayyorlash  va  ularni  qayta 
tayyorlash  u chun  xarajatlar  sum m alari;
-   soliq  to 'lovchi  balansidagi  so'glikni  saqlash  obyektlari,  qariyalar  va 
n o g 'iro n lar  uylari,  m aktabgacha  tarbiya  bolalar  m uassasalari,  bolalam ing 
d am   olish  lagerlari,  m adaniyat  va  sport  obyektlari  xalq  t a ’limi  m uassa­
salari,  uy-joy  fondini  saqlashga  m ahalliy  davlat  hokim iyat  organlari  tas- 
diqlangan  norm ativlarga  muvofiq  keladigan  xarajatlar  sum m alari,  shu- 
ningdek,  soliq  to 'lo v c h ilar  sanab  o'tilg an   m uassasalam i  saqlashda  ulush 
qo 'sh ib   qatnashib,  an a  shu  m aqsadlar  u ch u n   qilinadigan  xarajatlam ing 
sum m alari;
-  qo n u n   hujjatlarida  belgilab  qo'yilgan  boshqa  m ajburiy  to'lovlar.
U shbu  m oddaning  birinchi  qism ida  nazarda 
tutilgan 
xarajatlar  va
m ajburiy  to 'lovlardan  tashqari  quyidagi  xarajatlar  va  ajratm alar  ham   jam i 
darom addan  chegirib  tashlanadi.
1)  Banklar bo'yicha:
-   kredit  resurslari  u ch u n   to 'lo v la r,  operatsiya 
xarajatlari,  pul  m ab­
lag'lari  va  boyliklam i  tashish  ham da  saqlash  xarajatlari:
-   m ijozlam ing  hisobvaraqlari,  shu  ju m lad a n ,  jism oniy  shaxslam ing 
om onatlari  b o 'yicha  hisoblangan  va  to 'la n g an   foizlari;
tavakkalchilik  operatsiyalari  b o 'yicha  zaxira  hisoblash, 
uchirilgan 
um idsiz  ssuda  sum m alari;
2)  S u g 'u ita  tashkilotlari  bo'yicha:
-   qayta  su g 'u ita  shartnom alari  b o 'y ich a  berilgan  to 'lo v  sum m alari;
-   am al  qilishi  hisobot  yili  oxirigacha  to 'la n m ag a n   su g 'u ita  va  qayta 
su g 'u ita  shartnom alari  b o 'y ich a  berilgan  to 'lo v   sum m alari;
-   su g 'u ita  va  qayta  m ajburiyatlari  b o 'y ich a  am algaoshirilgan  va  hisob­
langan  to 'lo v   sum m alari.
-   o 'tg an   yillardagi  su g 'u ita  hodisalari  b o 'y ich a  to 'la n m ag a n   to'lov 
sum m alari,  shu  jum lad an ,  d a ’vo  m uddati  doirasidagi  m ajburiyatlar  sum ­
malari;
36

---

-  su g 'u ita   tashkiloti  su g 'u ita  hodisalari  ro'y  berishini  b arta ra f etish  va 
uning  oldini  olishga  do ir  tadbirlam i  m oliyalashga  sarflaydigan  m ablag'lar 
sum m alari;
-   su g 'u ita  tashkilotlam ing  zaxira  fondlari  bu  tashkilotlar  ustav  fon- 
dining  25  %  yetguniga  q ad a r  su g 'u ita  tashkilotlari 
o 'z   darom adlarining 
25  %  m iqdorida  zaxira  fondlariga  qiladigan  ajratm alar.
Jam i  daro m ad d an   chegirib  tashlanadigan  xarajatlar,  m ajburiy  to 'lo v ­
lar,  chiqim lar  va  ajratm alam i  aniqlash  tartibi  O 'zbekiston  Respublikasi 
V azirlar  M ahkam asi  tom onidan  belgilanadi.
A gar  am alga  oshirilgan  xarajatlar  b ir  necha  toifaga  kiritilgan  bo'lsa,  u 
faqat  b ir  m arta jam i  d arom addan  chegirib  tashlanadi.
Asosiy  vositalar  am ortizatsiya  qilinadi,  yer  b u n d an   m ustasno,  asosiy 
vositaiam ing  soliq  solinadigan  davr  m obaynida  belgilangan  norm alar 
doirasida  hisoblangan  am ortizatsiya  ajratm alari  sum m alari jam i  daro m ad ­
d a n   chegirib  tashlanadi.
B undan  tashqari,  nom oddiy  aktivlarga  qilingan  xarajatlar  jam i  d a ­
rom addan  eskirish  tarzida  h ar  oyda,  korxona  to m o n id an   u lam in g   bosh- 
langich  qiym ati  va  ulardan  unum li  foydalanish  m uddati  asosida  hisoblab 
chiqilgan  norm alar  b o 'yicha  chiqarib  tashlanadi.