Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

3 -§ .  Aksiz  solig‘ining  to'lash  tartibi
O 'zbekiston  Respublikasida  ishlab  chiqarilgan,  aksizga  tortiladigan 
tovarlar  uchun  u lam in g   qo'shilgan  qiym at  solig'i  hisobga  olinm agan  hol-
74

---

dagi  (aksiz  solig'i  sum m asini  o 'z   ichiga  olgan)  qiym ati  yoki  to vam ing fizik 
hajm i  soliq  solish  obyekti  hisoblanadi.  Agar  tovar  ishlab  chiqaruvchi  aksiz­
ga  tortiladigan  tovam i  natural  haq  yoki  sovg'a  sifatida  bersa,  soliq  to 'lo v ­
chi  tovam i  topshirish  paytida  tarkib  topgan  taqdirda  hisoblab  chiqariladi.
Aksiz solig'i  sum m asini  quyidagi  form ula  b o 'y ich a belgilanadi:
(O  x  A)  /  100  bunda:
О  -   o 'z   ichiga  QQS  -   siz,  aksiz  solig'ini  o 'z   ichiga  olgan  shartno­
m a viy  (erkin)  narxi;
A -   aksiz  solig'i  stavkasi.
Daval  xom ashyosidan  ishlab  chiqaradigan  m ahsulotlarga  aksiz  soli­
g 'in i  hisoblashda,  aksiz  solig'i  solinadigan  m ahsulotni  sotish  oboroti  ushbu 
to v am i  ishlab  chiqarishga  d o ir  ishlar  qiym ati  va  berilgan  xom   ashyo  qiy- 
m atidan  kelib  chiqib  aniqlanadi.  Daval  xom ashyosini  balansdan  tashqari 
m ahsulot  ishlab  chiqarayotgan  korxona  hisobga  oladi.
A gar  Q o nunda  boshqa  narsa  k o 'zd a  tutilm agan  bo'lsa,  aksiz  solig'i 
aksizga  tortiladigan  tovar  sotilgan  oyning  o 'n   kuni  tugaganidan  so'ng 
uchinchi  k undan  qoldirm ay  budjetga  o'tkazilishi  kerak.  Soliq  to'lovchi 
soliq  ro'yxatidan  o 'tg a n   joydagi 
tegishli  soliq  inspeksiyasiga  h ar  oyda, 
hisobot  oyidan  keyingi  oyning  2 0-kundan  qoldirm ay  aksiz  solig'i  bo'yicha 
hisob-kitobni  taqdim   etadi.
T o 'lo v ch ilar  sotishning  haqiqiy  hajm idan  kelib  chiqib  va  O 'zbekiston 
Respublikasi  M oliya  Vazirligi  h am da  D avlat  soliq  qo'm itasin in g   1997-yil 
19-noyabrdagi  36/97-96-son  yo'riqnom asiga  m uvofiq  hisoblab  chiqqan 
aksiz  solig'i  sum m asi  budjetga  quyidagi,m uddatlarda  to'lanadi:
- j o r i y   oyning  1 3 -k u n ig a c h a -jo riy   oyning  birinchi  u n   kuni  uchun;
- j o r i y   oyning  23-kunigacha -  joriy oyning  ikkinchi  o 'n   kuni  uchun;
-   keyingi  oyning  -   3  -   kunigacha  -   hisobot  oyning  qolgan  kunlari 
u chun.
Tovarga  ilova  qilinuvchi  hujjatlarda  ko'rsatilgan  m ahsulotni  yuklab 
ju n atish   kuni  sotish  sanasi  hisobanadi.
O 'n   kunlik  to 'lo v la r  b o 'y ich a  kelib  tushgan  aksiz 
solig'i  sum m asi 
davlat  soliq  xizm ati  organlari  to m o n id an   soliq  to 'lo v ch ilam in g   shaxsiy 
hisob  varaqlarida  «Soliq  hisoblab  yozish»  va  «Soliq  to'lash»"  kataklarida 
bir vaqtning  o 'z id a   aks  ettirildi.
Aksiz  to 'lan ad ig an   tovar  O 'zbekiston  Respublikasi  hududida  aksiz 
solig'i  to 'la n g an   xom ashyodan  ishlab  chiqarilgan  holda  m azkur  xom ashyo 
b o 'y ich a  to 'la n g an   aksiz  solig'i  sum m asini  hisoblab  yozish  paytida  hisobga 
olinishi  kerak.  Iste’m ol  idishiga  quyish  (qadoqlash)  u ch u n   aksizga 
to r­
tiladigan  tayyor  m ahsulot  oladigan  korxonalarga  h am   an a  shunday  tartib 
tad b iq   etiladi.
M asalan,  keyin  qadoqlash  u ch u n   paxta  m oyi  oladigan  korxonada 
budjetga  to 'lan ad ig an   aksiz  solig'i  iste’m ol  idishiga  qadoqlangan  paxta 
m oyi  va  transport  idishida  olingan  paxta  m oyi  b o 'y ich a  hisoblab  c h i­
qarilgan  aksiz  soliqlari  sum m alari  o'rtasidagi  farq  sifatida  aniqlanadi.
H isobga  olingan  aksiz  solig'i  sum m asi  ustidan  nazoratni  am alga  oshi­
rish  u chun  xom ashyo  (m ahsulot)  yetkazib  beruvchilar  tovarga  ilova  qilin-
75

---

gan  hujjatlarda  yuklab  jo 'n atilg an   m ahsulot  (xom ashyo)  b o 'yicha  budjet- 
ga  to 'lanadigan  aksiz  solig'i  sum m asini  alohida  satrda  ajratib  k o ‘rsatilishi 
kerak.  Agar  h an d   qilinayotgan  aksizga  tortiladigan  xom ashyo  (m ahsulot) 
b o 'yicha  aksiz  solig'i  sum m asi  tovarga  ilova  qilinadigan  hujjatlarda  ajratib 
ko'rsatilm asa,  u  hisob-kitob  yo'li  bilan  hisoblab  chiqarilm aydi  va  tayyor 
m ahsulot  b o 'y ich a  hisobga  qabul  qilinm aydi.
Hisobga  olingan  aksiz  solig'i  sum m asi  alohida  tahliliy  hisob  varaqada 
hisobga  olinadi  va  tegishli  ulush  bilan  ishlab  chiqarishga  xom ashyoni  h i- 
sobdan  chiqarish  darajasiga  qarab,  68-«B udjet  bilan  hisob-kitoblan»  hisob 
varag'i  debitiga  hisobdan  chiqariladi.
Aksizga  tortiladigan  im port  tovarlar  u chun  bojxona  haqidagi  qo n u n  
hujjatlariga  muvofiq  belgilangan  boj  qiym ati  soliq  solish  obyekti  hisob- 
lanadi.
Aksizga  tortiladigan  im port  tovarlar  u ch u n   aksiz 
solig'i  bojxonada 
rasm iylashtirilganiga  q adar  yoki  rasm iylashtirish  paytida  to 'la n ad i.
Aksiz  solig'i  b o 'y ich a  budjet  bilan  h isob-kitoblar  hisobi  68-«Budjet 
bilan  hisob-kitoblar»  hisob  varag'ining  «Aksiz  solig'i  b o 'y ich a  hisob- 
kitoblar»  ilova  hisob-varag'ida  yuritiladi.
Aksiz  solig'ining  budjetga  to 'la n ad ig a n   sum m asi  46-«M ahsulot  soti- 
lishi»  hisob-varag'i  debeti  va  68-schyotning  krediti  b o'yicha  aks  ettiriladi. 
Aksiz  solig'i  sum m asini  budjetga  o 'tk az ish   68-schyotni  debiti  b o'yicha 
tegishli  hisob  varaqalar  bilan  korrespondensiyada  aks  ettiriladi.
Aksiz  m arkalari  olinganda  56-«Pul  hujjatlari»  schyotini  debeti  va  51- 
«H isob-kitob»  schyoti  krediti  b o 'y ich a  buxgalteriya  yozuvi  yoziladi.  M ar- 
kazlashgan  m ahsulot  yuklab  jo'natilish ig a  qarab  quyidagicha  buxgalteriya 
yozuvi  yoziladi:  68-«B udjet  bilan  hisob-kitoblar»  schyoti  debeti  va  56- 
schyot  krediti.
Aksiz  solig'ini  hisoblash  tartibi  quyidagi  tartibda  olib  boriladi.  Aksiz 
solig'ini  hisoblashda  biz  quyidagi  form uladan  foydalanam iz.