Soliq nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni

7.2.1-"Laffer egri chizig’i"
Bu tarixda Laffer egri chizig’i deb ataladi. Soliq stavkasi ma’lum darajaga yetishi soliq tushumlarini ko’paitiradi, uning yanada oshirilishi aksincha soliq tushumlarini kamaytiradi. Iqtisodiy sub’ektlarning soliq stavkasining dinamikasiga ta’siri bir ondayoq sezilmaydi, balki qandaydir vaqt o’tgandan so’ng seziladi. Laffer egri chizig’i davlat daromadlarining o’sishi soliq stavkalarining kamayishiga ob’ektiv bog’liq ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi.

Bu egri chiziqda yotuvchi fundamental g’oya shundaki, soliq stavka sining chegarasi qancha yuqori bo’lsa, individlarni soliqni to’lashdan chetlashlari shuncha ko’p bo’ladi. Chunki odamlar soliq to’lash uchun ishlamaydilar. Sof foyda, ya’ni daromadlardan soliqlarni ayirib tashlagan summa individlarni ishlayaptimi yoki yo’qligini ko’rsatadi. Agar tadbirkor o’zining ishlab chiqarish faoliyatidan daromad olish kelajagiga ishonmasa, ya’ni uni daromadlari yuqori progressiv stavkali soliqlar bilan olib qo’yiladigan bo’lsa, tadbirkor bozorda normal faoliyat ko’rsatmay qo’yadi. Daromadning ko’p qismi soliqlar orqali tortib olib qo’yiladigan bo’lsa, tadbirkorni ishlab chiqarishni kengaytirishga, yangilashga va yangi ishlab chiqarishga investitsiya qilishga qiziqishi yo’qoladi.

Soliq stavkasining o’sishi faqatgina ma’lum darajaga yetgunicha byudjetga tushadigan daromadlarni o’sishiga olib keladi, keyin bu o’sish sekinlashadi va yana oshgan sari byudjet daromadlari uning oshishiga nisbatan tezroq kamayadi. Shunday qilib soliq stavkasi ma’lum darajaga yetganidan tadbirkorlik tashabbusi o’ladi, ishlab chiqarishni kengaytirishga bo’lgan rag’bat kamayadi, soliqqa tortiladigan daromadlar kamayadi, natijada soliq to’lovchilarning bir qismi iqtisodiyotni "qonuniy" sektordan "yashirin" sektoriga o’tadi. Laffer nazariyasiga ko’ra iqtisodiyotning rivojlanishi soliq yukini oshishiga to’g’ri proporsionaldir, ya’ni soliqlar oshishi bilan yashirin iqtisodiyot ko’payadi, natijada olingan daromadlarning ko’p qismi deklaratsiyada ko’rsatilmaydi. Bunga aksincha, soliqlarni kamaytirilishi iqtisodiyotni rivojlantirishga rag’bat beradi. Bu esa davlat daromadlarini soliq stavkasi va yukini ko’payishi hisobiga emas, balki soliqqa tortiladigan bazani ko’payishi hisobiga oshadi.