Soliq munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

3. Amir Temur va temuriylar davrida soliqlar, soliqqa tortishning 

xususiyatlari

Ma’lumki, Amir Temurgacha soliq to’lovchilarning ish haqi soliq to’lovchilar hisobiga

bo’lib, ular qonunda ko’zda tutilmagan soliqlarni undirishga ham harakat qilar edilar. Amir

Temur soliq undiruvchilarga xalqning ustiga yuk bo’lmasligi uchun ularga maosh tayinladi.

Amir Temur davrida mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi muhim ahamiyatga ega

hisoblangan. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini asosan yer egalari bo‘lgan dehqonlar va

yerga ishlov beruvchi ijarachilar amalga oshirganlar. Bu davrda asosan

dehqonchilik

bilan

bog‘liq bo‘lgan

xiroj

va

ushr

soliqlari amal qilgan. Bundan tashqari mamlakatda

bog‘dorchilik

va

chorvachilik

rivojlanishi uchun

mol sardaraxt, mol o‘tloq, mol suvoq,

mirobona

soliqlari ham amal qilgan.

Yer solig‘i yetishtirilgan hosilga  va 

yerning  sifatiga qarab 

hosilning 

1/10 dan (ushr) to 1/3 qismigacha  miqdorida  olingan. 

Savdogarlar

va 

hunarmandlar

tamg‘a 

yoki 

zakot

to‘lashgan, 

chegaradan o‘tgan mollar 

hisobidan  ham 

boj 

olingan. Bu soliqlar davlat xazinasining  asosiy 

manbai hisoblangan

.

Yuqoridagi  soliqlardan  tashqari 

favqulodda

soliqlar ham amal qilgan bo‘lib, 

ularga: 

molujihot

- yer solig‘ining  bir turi; tag‘or - oziq-ovqatlarni  rekviziya 

qilishda qo‘llanadigan natura solig‘i; 

ixrojot

- saroylarga qarash uchun maxsus 

yig‘im; 

boj

- savdogarlardan chegarani  kesib o‘tishda undiriladigan  bojxona 

solig‘i; 

sarmushar

- jon solig‘i; 

xonamushar

- har bir xonadondan  olinadigan 

yig‘im; 

qo‘nalg‘a

- elchi, amaldorlar, choparlarni bepul qabul qilish va mehmon 

qilish yig‘imi; 

shilon  puli

– noiblarni ziyofat qilish yig‘imi; 

peshkash

- yuqori 

mansabdagi amaldorlarga sovg‘a berish uchun yig‘imlarni kiritish mumkin

.

---



Ma’lumki, Amir Temurgacha soliq to’lovchilarning ish haqi soliq to’lovchilar 

hisobiga bo’lib, ular qonunda ko’zda tutilmagan soliqlarni undirishga ham harakat 

qilar edilar. Amir Temur soliq undiruvchilarga xalqning ustiga yuk bo’lmasligi 

uchun ularga maosh tayinladi. 



Amir Temur davrida mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi muhim 

ahamiyatga ega hisoblangan. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini asosan yer egalari 

bo‘lgan dehqonlar va yerga ishlov beruvchi ijarachilar amalga oshirganlar. Bu 

davrda asosan 

dehqonchilik

bilan bog‘liq bo‘lgan 

xiroj

va 

ushr 

soliqlari amal qilgan. 

Bundan tashqari mamlakatda 

bog‘dorchilik

va 

chorvachilik

rivojlanishi uchun  

mol 

sardaraxt, mol o‘tloq, mol suvoq, mirobona

soliqlari ham amal qilgan. 



Yer solig‘i yetishtirilgan hosilga va

yerning sifatiga qarab

hosilning 1/10 dan

(ushr) to 1/3 qismigacha miqdorida olingan.

Savdogarlar

va

hunarmandlar

tamg‘a

yoki

zakot

to‘lashgan,

chegaradan o‘tgan mollar

hisobidan ham

boj

olingan. Bu

soliqlar davlat xazinasining asosiy manbai hisoblangan.



Yuqoridagi soliqlardan tashqari

favqulodda

soliqlar ham amal qilgan bo‘lib,

ularga:

molujihot

- yer solig‘ining bir turi; tag‘or - oziq-ovqatlarni rekviziya qilishda

qo‘llanadigan natura solig‘i;

ixrojot

- saroylarga qarash uchun maxsus yig‘im;

boj

-

savdogarlardan chegarani kesib o‘tishda undiriladigan bojxona solig‘i;

sarmushar

-

jon solig‘i;

xonamushar

- har bir xonadondan olinadigan yig‘im;

qo‘nalg‘a

- elchi,

amaldorlar, choparlarni bepul qabul qilish va mehmon qilish yig‘imi;

shilon puli

–

noiblarni ziyofat qilish yig‘imi;

peshkash

- yuqori mansabdagi amaldorlarga sovg‘a

berish uchun yig‘imlarni kiritish mumkin.

---