Soliq mexanizmi tushunchasi. Reja

3.Soliq mexanizmi, uning mohiyati.
Soliq mexanizmi, moliya mexanizmining muhim tarkibiy qismlaridan biri
hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, soliq mexanizmi to’g‘risidagi quyidagi
mulohazalarni bildirish maqsadga muvofiqdir.
Izohli lug‘atlarda «mexanizm» atamasi quyidagicha talqin etiladi:
1. Mashina va uskunalarning ichki tuzilishi bo’lib, ularni harakatga keltiradi.
2. Sun’iy va harakatchan qo’shimcha bo’g‘inlar yig‘indisi.
3. U yoki bu harakat tartibini aniqlovchi tizim, qurilma.
Yuqorida keltirilgan ta’riflarga ko’ra, «mexanizm» atamasi iqtisod fanida u
yoki bu ob’ektga ta’sir o’tkazish uchun ishlatilishi mumkin bqlgan vositalar,
usullar, dastaklar va shakllarning ichki o’zaro bog‘liqlik va aloqadorliklarining
yig‘indisi deb qarash mumkin.
Soliq mexanizmini jamiyat tomonidan soliq munosabatlarini tashkil etish
uchun qo’llanadigan usullar yig‘indisi deb atash mumkin. Lekin bu ta’rif soliq
mexanizmining tashkiliy-huquqiy mazmuni hamda mohiyatini o’zida aks ettira
olmaydi.
Soliq mexanizmining tub mazmuni davlat, jamiyat va alohida sub’ektlarning
ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish uchun pul mablag‘lariga bo’lgan
ehtiyojini qondirishga mo’ljallangan markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan
pul mablag‘lari fondlarini tashkil etish bilan bog‘liq ob’ektiv pul munosabatlari
jarayonini aks ettiradi.
Soliq mexanizmi, iqtisodiy kategoriya bqlgan soliqlardan farqli o’laroq,
kishilar ongli faoliyatining natijasi sifatida ustqurmaga tegishli bo’lib, uni amalga
oshirish shakli sub’ektiv xarakterga egadir. Soliq mexanizmi haqida kengroq
tushuncha hosil qilish uchun, soliq va soliqqa tortish jarayonining tarkibiy
elementlarini eslab etish o’rinlidir.
Soliq ob’ekti, soliq sub’ekti, soliq bazasi, soliq stavkasi, soliqni to’lash
muddatlari, soliq buyicha imtiyozlar va jarimalar, soliqlarni hisob-kitob qilish va
byudjetga o’tkazish tartibi, soliq to’lovchilarning mas’uliyatlari, soliq idoralari
tomonidan nazorat olib borish tartibi va boshqalar soliq mexanizmining muhim
tarkibiy elementlari hisoblanadi. Shunga ko’ra, soliq mexanizmi davlat tomonidan
soliq munosabatlarini tashkil etish uchun qo’llaniladigan qonunlar, yo’riqnomalar
hamda soliqqa tortish jarayonining tashkiliy-huquqiy elementlari va uni
boshqarishning yig‘indisini aks ettiradi.
Bu yerda alohida olingan soliq yoki majburiy to’lovlar mexanizmini emas,
balki umumiy holda barcha soliqlar va majburiy to’lovlar mexanizmini yoritishda
keltirish uchun ishlatiladigan qonunlar, yo’riqnomalar va yuqorida ta’kidlab
o’tilgan soliqqa tortish jarayonining tarkibiy qismlari yig‘indisini umumiy nazarda
tutgan holda aks ettirilgan.

41.