Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

2000-2013 yillar soliq turlari bo’yicha stavkalarning o’zgarishi.

Soliq turlari		2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Daromad (foyda)		31	26	24	20	18	15	12	10	10	10	9	9	9	9
QQS		20	20	20	20	20	20	20	20	20	20	20	20	20	20
Jismoniy shaxslar-ning daromadi-dan olinadigan soliq	O’rta Yuqori	15 25 36 40	13 25 36	13 23 33	13 22 32	13 21 31	13 21 29	13 20 29	13 18 25	13 18 24	12 17 22	11 17 22	10 16 22	9 16 22	8 16 22
Yuridik shaxslardan olinadigan mulk solig’i		2,0	2,0	2,0	3,0	3,0	3,5	3,5	3,5	3,5	3,5	3,5	3,5	3,5	3,5

2-jadvalda, jismoniy shaxslarning daromadidan olinadigan daromad solig’ining stavkasi 2000 yilda – quyi shkalasi 15 va yuqori shkalasi 40 foizni tashkil qilgan. Bu ko’rsatkich 2001 yilda mos ravishda 13 va 36 foiz qilib belgilangan, 2005 yilda esa - 13 va 30 foiz bo’lgan. Bundan ko’rinib turibdiki, bu soliq stavkasining yuqori shkalasi 1995 yilga (40 foiz) nisbatan 2009 yildan (22 foiz) keskin pasayishi belgilangan.

Jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliq stavkasi respublikamizda rivojlangan mamlakatlarga nisbatan ancha past. Masalan, bu soliq turi bo’yicha soliq stavkasi AQSHda 39,6 foizni, Angliyada 40 foizni, Germaniyada 51,5 foizni, Fransiyada 60 foizni tashkil qilar ekan.¹⁴

Soliq siyosatini takomillashtirishda 2006 yil 29 iyunda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan va Senat tomonidan 2006 yil 25 avgustda ma’qullangan «Soliq maslahati to’g’risida»gi qonun katta ahamiyat kasb etadi. «Soliq maslahati» tushunchasi qonunning 3-moddasida quyidagi matnda aks ettirilgan: «Soliq maslahati soliq maslahatchilari tashkilotining yuridik va jismoniy shaxslarga (bundan buyon matnda mijozga (ishonch bildiruvchiga) deb yuritiladi) shartnoma asosida soliq maslahati bo’yicha xizmatlar ko’rsatish borasidagi faoliyatidir».¹⁵

Soliq maslahati bo’yicha xizmatlarga quyidagilar kiradi: «mijozga (ishonch bildiruvchiga) soliqlar, yig’imlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish hamda to’lash masalalari (bundan buyon matnda soliq solish masalalari deb yuritiladi) bo’yicha maslahat berish;

soliq solish masalalari bo’yicha hujjatlar tuzishda mijozga (ishonch bildiruvchiga) yordam ko’rsatish;

sudda, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat qiluvchi organlarda soliq solish masalalari bo’yicha mijoz (ishonch bildiruvchi) nomidan va uning topshirig’iga binoan vakillik qilish.

Soliq maslahatchilari tashkilotlari yuqoridagilardan tashqari:

• 
  buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish, tiklash va yuritish;
  
• 
  moliyaviy hisobot tuzish;
  
• 
  buxgalteriya hisobi, menejment va moliya-xo’jalik faoliyatining boshqa masalalari bo’yicha konsalting xizmatlarini ham ko’rsatishi mumkin.
  

Davlatning vujudga kelishi, soliqlarning paydo bo’lishi, soliq tizimining shakllanishi, soliq siyosatining takomillashishi buxgalteriya hisobini rivojlanishi va uning metodologiyasini takomillashuviga olib keldi. Va aksincha, Respublikamizda «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonunni qabul qilinishi, buxgalteriya hisobi milliy standartlarining (BХMS) ishlab chiqilishi va amaliyotga tadbiq qilinishi, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida»gi Nizom 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarorini qabul qilinishi (2003 yil 25 dekabrdagi 567-sonli qarori asosida o’zgartirish bilan) soliq siyosatining yanada takomillashuviga sabab bo’ldi.Yuqoridagilardan kelib chiqib, Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga mos bo’lgan buxgalteriya hisobining huquqiy–me’yoriy asosi yaratildi degan xulosaga kelishimiz mumkin.Buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishni tartibga soluvchi huquqiy-me’yoriy hujjatlar tizimini to’rtta pog’onaga (3-jadval) bo’lish maqsadga muvofiq.