Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

5-Rasm. Soliq hisobini tashkil etish tizimi.
2-jadval

Mol-mulk solig’ini hisoblash uchun asosiy vositalar va

nomoddiy aktivlar o’rtacha qiymatining

hisob-kitob registri.

№		Balansning qator kodi	2013 yil 1 yanvar holatiga qoldiq
			01.01.11	01.02.11	01.03.12	01.04.12	01.05.12		01.06.12
1	Asosiy vositalar	010	36295340676	36658161730	36637405807	43652860794	43752540329		43770218329
2	Nomoddiy aktivlar	020	2949265093	2948665685	2948665685	2948665685	2948665685		2948665685
3	Asosiy vositalarning eskirishi	011	1644923016	1809913925	1964276483	2131322347	231516315		2498043745
4	Nomoddiy vositalarning eskirishi	021	74234245	123076038	172220466	221364894	270509322		319653750
5	Mulkning qoldiq qiymati	012 022	37525448507	37673837452	37449574543	44248839237	44116180378		43901186519
6	Soliqqa tortiladigan bazadan chiqariladigan qiymat (imtiyoz)		36848992371	37000278706	36791260033	43592557767	43457756504		43245189630
7	Soliqqa tortiladigan qiymat (4-5)		676456136	673558746	658314510	656281471	658423873		655996890
	Hisobot davrida soliqqa tortiladigan mulkning o’rtacha qoldiq qiymati		665787039			Soliqdan ozod qilingan mulkining o’rtacha qiymati		41653658899

2-jadval davomi

№		Balansning qator kodi	2013 yil 1 yanvar holatiga qoldiq
			01.07.12	01.11.12	01.09.12	01.10.12	01.11.12	01.12.12	01.01.13
1	Asosiy vositalar	010	44064681247	44074431174	44075331174	44076681174	44079001174	44078811174	44078811174
2	Nomoddiy aktivlar	020	2948665685	2948665685	2948665685	2963317370	2968104264	2968104264	2968104264
3	Asosiy vositalarning eskirishi	011	2681631044	2866912461	3052243212	3237577712	3422920650	36268172	3793616067
4	Nomoddiy vositalarning eskirishi	021	368798178	417942606	467331229	516719852	566188257	615656662	665125067
5	Mulkning qoldiq qiymati	012 022	43962917710	43738241792	43519074103	43285700980	43057996531	42822990604	42588174304
6	Soliqqa tortiladigan bazadan chiqariladigan qiymat (imtiyoz)		43289924223	43066107997	42848489134	42617568586	42389996713	42157637945	41925286721
7	Soliqqa tortiladigan qiymat (4-5)		672993487	672133795	670584969	668132394	667999818	665352659	662887583
		Mol-mulk solig’idan imtiyoz (eksport)

Soliq hisobining mol-mulk solig’ini hisob-kitob registri (2-jadval).
Ushbu registrning qulayligi shundan iboratki, bunda asosiy vositalar, nomoddiy aktivlarning qoldiq qiymatlari, ularning eskirish summalari har oy uchun ko’rsatiladi. shuningdek mol-mulk solig’i bo’yicha imtiyoz summalarini, soliqqa tortiladigan baza summalarini hisoblash osondir.
Soliq hisobi registrlarining shakllarini keyingi mavzularda soliq turlari bo’yicha hisob metodologiyasini o’rganish jarayonida, aniq ma’lumotlarga asoslangan holda ko’rib chiqiladi.
Хo’jalik yurituvchi sub’ektlar soliq hisobini tashkil etish, uni yuritishning metodikasi, foydalaniladigan ishchi schyotlar rejasi, registrlarni o’zgarishining soliq hisobi siyosatida aniq ko’rsatadilar.

4. 
   Soliq hisbotini tuzish tartibi.
   

Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarida soliq to’lovchilar, shuningdek ushbu soliq yoki boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish va to’lash uchun zarur elementlar belgilab qo’yilgan taqdirdagina soliq to’liq o’rnatilgan deb hisoblanadi.
Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari quyidagilardir:

Element nomi	Тa’rif
Soliq solish ob’ekti	Soliq to’lovchida soliq yoki boshqa majburiy to’lov hisoblab chiqarilishi va (yoki) to’lanishi yuzasidan majburiyat keltirib chiqaruvchi mol-mulk, harakat, harakat natijasidir.
Soliq solinadigan baza	Soliq solish ob’ektining soliq yoki boshqa majburiy to’lovning stavkasi tatbiqan belgilangan ko’rsatkichlardagi qiymat, miqdor, fizik va boshqa tavsiflarini ifodalaydi.
Stavka	Soliq solinadigan bazaning o’lchov birligiga nisbatan hisoblanadigan foizlardagi yoki mutlaq summadagi miqdor. Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning stavkalari, agar Soliq kodeksida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo’lmasa, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan belgilanadi.
Hisoblab chiqarish tartibi	Soliq va boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish tartibi soliq davri uchun soliq solinadigan bazadan, stavkadan, shuningdek imtiyozlar mavjud bo’lsa, shu imtiyozlardan kelib chiqib, soliq va boshqa majburiy to’lov summasini hisoblash qoidalarini belgilaydi. Soliq va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish soliq to’lovchi tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Soliq kodeksida nazarda tutilgan hollarda, soliq va boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish majburiyati davlat soliq xizmati organi yoki soliq agenti zimmasiga yuklatilishi mumkin. Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda ayrim turdagi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarishda ularning to’lanishi lozim bo’lgan eng kam miqdor belgilanadi.
Soliq davri	U tugaganidan keyin soliq solinadigan baza aniqlanadigan hamda soliq yoki boshqa majburiy to’lov summasi hisoblab chiqariladigan davr. Soliq davri bir necha hisobot davriga bo’linishi mumkin bo’lib, ularning yakunlari bo’yicha hisob-kitoblarni taqdim etish hamda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’lanishi lozim bo’lgan summalarini to’lash majburiyati yuzaga keladi. Joriy to’lovlarni to’lash bo’yicha majburiyat yuzaga kelgan davr hisobot davri bo’lmaydi.
Soliq hisobotini taqdim etish tartibi	Soliq hisobotini taqdim etish har bir soliq turi bo’yicha Soliq kodeksida alohida belgilanadi va oy, chorak, yilga bo’linadi.
Тo’lash tartibi	U Soliq kodeksida har bir soliq uchun alohida belgilanib, ularga muddatlari ko’rsatilgan bo’ladi.

Soliq to’lovchilar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari har bir soliq yoki boshqa majburiy to’lovga tatbiqan belgilanadi.

Soliq kodeksida, boshqa qonunlarda va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlarida nazarda tutilgan, boshqa soliq to’lovchilarga nisbatan ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga beriladigan afzalliklar, shu jumladan soliq va (yoki) boshqa majburiy to’lov to’lamaslik yoxud ularni kamroq miqdorda to’lash imkoniyati soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlar deb e’tirof etiladi.
Mol-mulk solig’i, yer solig’i, yagona yer solig’i hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i bo’yicha imtiyozlarni berish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
Soliq to’lovchi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlardan tegishli huquqiy asoslar vujudga kelgan paytdan e’tiboran ular amal qiladigan butun davr mobaynida foydalanishga haqli.
Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlar bo’shagan mablag’larni muayyan maqsadlarga yo’naltirish sharti bilan berilishi mumkin. Bunday mablag’lardan belgilanmagan maqsadda foydalanilgan taqdirda, belgilanmagan maqsadda foydalanilgan summa o’rnatilgan tartibda penya hisoblangan holda byudjetga undirib olinadi.
Soliq to’lovchilar quyidagi huquqlarga ega:

• 
  davlat soliq xizmati organlari va boshqa vakolatli organlardan amaldagi soliqlar, boshqa majburiy to’lovlar, soliq to’g’risidagi qonun hujjatlaridagi o’zgarishlar haqida axborot olish;
  
• 
  o’z soliq majburiyatlarini bajarish yuzasidan davlat soliq xizmati organlari hamda boshqa vakolatli organlardagi mavjud ma’lumotlarni olish;
  
• 
  soliq munosabatlari masalalari yuzasidan o’z manfaatlarini shaxsan yoki o’z vakili orqali ifoda etish;
  
• 
  soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlardan foydalanish;
  
• 
  soliqlar, boshqa majburiy to’lovlar, penya va jarimalarning ortiqcha to’langan yoki undirilgan summalarini hisobga olish yoki qaytarib olish;
  
• 
  Soliq kodeksida hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan shartlarda va tartibda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni to’lashni kechiktirish va (yoki) bo’lib-bo’lib to’lash;
  
• 
  soliq solish ob’ektini hisobga olishda, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish hamda to’lashda o’zlari yo’l qo’ygan xatolarni mustaqil ravishda tuzatish;
  
• 
  soliq tekshiruvlari materiallari bilan tanishish va tekshiruv dalolatnomalarini olish;
  
• 
  soliq tekshiruvlarini amalga oshirayotgan davlat soliq xizmati organlariga soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarini bajarishga doir masalalar yuzasidan tushuntirishlar berish;
  
• 
  davlat soliq xizmati organlarining, boshqa vakolatli organlar va ular mansabdor shaxslarining Soliq kodeksiga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq bo’lmagan hujjatlari hamda talablarini bajarmaslik;
  
• 
  davlat soliq xizmati organlarining va boshqa vakolatli organlarning qarorlari, ular mansabdor shaxslarining harakatlari (harakatsizligi) ustidan belgilangan tartibda shikoyat qilish;
  
• 
  davlat soliq xizmati organlarining va boshqa vakolatli organlarning qonunga xilof qarorlari yoki ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof harakatlari tufayli yetkazilgan zararning o’rni qoplanishini belgilangan tartibda talab qilish.
  

Soliq to’lovchilar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo’lishi mumkin.
Soliq to’lovchining soliq munosabatlarida shaxsan ishtirok etishi uni vakilga ega bo’lish huquqidan mahrum etmaydi, xuddi shuningdek vakilning ishtirok etishi soliq to’lovchini bunday munosabatlarda shaxsan ishtirok etish huquqidan mahrum etmaydi.
Soliq to’lovchi vakillarining mazkur soliq to’lovchining soliq munosabatlaridagi ishtiroki munosabati bilan sodir etilgan harakati (harakatsizligi) soliq to’lovchining harakati (harakatsizligi) deb e’tirof etiladi.