Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

1. Davlat soliq xizmati organida yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq to’lovchi sifatida hisobga qo’yilishdan bo’yin tovlash. Gilmoya, xarsangtosh, qum va qumoq tuproq O’zbekiston Respublikasining Keng tarqalgan foydali qazilmalari ro’yxatiga kiritilgan. Biroq ko’pchilik korxonalar qurilishda ishlatish uchun karerdan loy olganda soliq hisobiga turmaydilar hamda yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblamaydilar va soliqni to’lamaydilar.
2. Soliq solish tizimini noto’g’ri qo’llash. SKning 350-moddasiga muvofiq, 2008 yildan boshlab yagona soliq to’lovi aksiz solig’i to’lanadigan mahsulot ishlab chiqarishni va yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq solinadigan foydali qazilmalarni qazib olishni amalga oshiruvchi mikrofirmalar va kichik korxonalarga tatbiq etilmaydi.
Biroq, amaliyotning ko’rsatishicha, ko’pchilik kichik korxonalar yer qa’ridan foydalanuvchi bo’la turib, yagona soliq to’lovini to’lagan holda soliq solishning soddalashtirilgan tizimida qolishni davom ettirmoqdalar, holbuki, soliq qonunchiligiga binoan, ular umumbelgilangan soliqlarni, shu jumladan yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni to’lashlari kerak.
3. Foydali qazilmalar qazib olish hajmini kamaytirib ko’rsatish. Masalan, kon yuzini ochib foydali qazilmalarni olish ishlarida ularni qazib olish hajmini aks ettirmaslik yo’li bilan foydali qazilmalar hajmi yashiriladi. Buning natijasida ular Zaxiralarning davlat balansida ham aks ettirilmaydi.
Bundan tashqari, g’isht zavodlari ba’zida g’isht tayyorlashning hisob-kitob hajmini kamaytirib ko’rsatadilar, tegishincha, yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq solish bazasi bo’lgan sof tushum summasini kamaytiradilar.
Daryo qirg’oqlarini tozalash, tekislash va mustahkamlash bilan shug’ullanadigan ayrim korxonalar qum-shag’al aralashmasini chiqarib, qayta ishlaydilar, keyin esa yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni to’lamagan holda uni qurilish tashkilotlari yoki xususiy shaxslarga sotadilar. Bunda ular kichik biznes sub’ektlari bo’la turib umumbelgilangan soliqlarni to’lashga o’tmaydilar. Ba’zi fermer xo’jaliklari yerlarni rejalashtirish, rekultivatsiya qilishdan olingan g’isht-cherepitsa xom ashyosini sotadilar yoki g’isht ishlab chiqaruvchi mikrofirmalar va kichik korxonalarga ko’rsatgan xizmatlari evaziga tekinga beradilar. Bunda xo’jaliklar yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni to’lamaydilar.