Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

Soliq hisobi tamoyillari – soliq hisobini yuritishning metodologiyasi asosini tashkil etuvchi qoidalar tizimidir.
Bu ta’rifga va yuqoridagilarga asoslangan holda soliq hisobining tamoyillariga quyidagilar kiradi: ikki yoqlama yozish, davriylik, soliqlar bo’yicha majburiyatlarni tan olish, daromat va xarajatlar mos kelishi, konunlar bilan mustaxkamlanganlik tamoyillari.
Soliq hisobi predmeti va tamoyillarining o’ziga xosligi uning metodini ham aniqlashga imkon yaratadi. Bevosita metod va usullar yordamida soliq hisobining ob’ekti o’rganiladi. Buxgalteriya hisobining, shu jumladan soliq hisobining metodi va usullarini aniqlashda bevosita ularning maqsadi, funksiyasi, vazifasi hamda metodologiyasini hisobga olishimiz kerak. Soliq hisobining metodi umumqabul qilingan buxgalteriya hisobining metodi va usullariga asoslanishdan tashqari, o’zining maxsus metod va usullariga ega.
Soliq hisobining metodi – xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning xo’jalik operatsiyalari, aktivlari, soliqlar va majburiy to’lovlar bo’yicha majburiyatlar, daromad, xarajat va foyda ko’rsatkichlarini aks ettiruvchi usullar majmuasidir. Shunday qilib, soliq hisobining tamoyillari va metodini belgilab oldik. Тamoyillar va metodga asoslangan holda soliq hisobini olib borish metodologiyasining nazariy muammolarini yechishga harakat qilamiz. Soliq hisobotini olib borish metodikasi bo’yicha ham mutaxassislarning fikrlari har xil.
Ikkinchi pog’ona standartlarida har bir soliqning aniq turi va soliq hisobi jarayonlari va soliq hisobi bo’yicha soliq hisobini yuritish tartibi hamda buxgalteriya va soliq hisoblarining o’zaro bog’liqligi belgilanadi. Soliq hisobining hisob siyosati ikkinchi pog’ona standarti hisoblanadi.
Uchinchi pog’ona standartlari bo’lib, soliq hisobini olib boruvchilar ishlarini aniqlashtiruvchi va tartibga soluvchi nizomlar va yo’riqnomalar hisoblanadi»⁴². Soliq hisobini tashkil etishning quyidagi variantlari mavjud (3-rasm).

1. 
   Soliq hisobi siyosatini tasdiqlash asosida soliq hisobi registrlaridan foydalanilgan holda soliq hisobini tashkil etish;
   
2. 
   Moliyaviy hisob ma’lumotlari asosida soliq hisobi registrlarini shakllantirish asosida tashkil etish.
   

3-rasm. Soliq hisobini tashkil etish variantlari

4 – Rasm. Hisob turlarining tasnifi.

Soliq hisobi – mustaqil faoliyat yurituvchi barcha jismoniy va yuridik sub’ektlarning soliq va majburiy to’lovlari bo’yicha soliq tortish bazasini aniqlash uchun zarur bo’lgan boshlang’ich ma’lumotlarni hisobga olish tizimidir. Soliq hisobining vazifasi – bu hisobot davrida soliq va majburiyat to’lovlarni to’g’ri hisoblash uchun zarur bo’lgan ishonchli ma’lumotlarni hisobga olish, hamda ichki va tashqi foydalanuvchilarni zaruriy ma’lumotlar bilan ta’minlashdan iborat.
Buxgalteriya hisobi tarkibiga «soliq hisobi»ni kiritish natijasida hisob turlarining tasnifi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi. (4-rasm).
Buxgalteriya hisobi moliyaviy, boshqaruv va soliq hisoblaridan tashkil topgan. Moliyaviy, hisobning yakuni sifatida moliyaviy hisobotlar tuzilsa, boshqaruv hisobi natijasida boshqaruv qarorlari ishlab chiqiladi, soliq hisobining yakuniy natijasida esa -soliqlar bo’yicha hisobot tuziladi. Moliyaviy boshqaruv va soliq hisoblari bir-biri bilan bog’liq bo’lib, bir-birini ma’lumotlar bilan to’ldiradi. Bu esa, buxgalteriya hisobi axborotlaridan foydalanuvchilar uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni to’liq olish imkoniyatini beradi.

1.