Soibjon begmatov bastakorlar

Borbad ijodi
Markaziy osiyolik buyuk san’atkor, xonanda, 
sozanda,  tarixda  mumtoz  musiqa  asoschisi 
sifatida  mashhur  bo‘lgan  bastakor  Borbad 
eramizning VI asri 60-yillarida tavallud topgan. U 
Xurosonning qadimiy va markaziy shaharlaridan 
biri hisoblangan Marvda yashagan. 
O‘tmish  yozma  manbalarida  Borbadning 
yoshlik  davrlari  xususida  ma’lumotlar  bayon 
etilmagan.  Uning  asli  ismi  Falaxbod  Marvaziydir.  «Borbad» 
Falaxbod Marvaziyning taxallusi bo‘lib, qadimiy borbat cholg‘usi 
ijrochiligida  mohirlikka  erishganligi  uchun  unga  shu  nom 
berilganligi  ham  e’tirof  etiladi.  Borbad  o‘smirlik  davridayoq 
xalq  orasida  mohir  sozanda  sifatida  tanilgan.  Shu  bilan  birga 
Marvda musiqa ilmini ham o‘zlashtirganligi xususida ma’lumotlar 
keltiriladi.  Firdavsiyning  «Shohnoma»,  Nizomiy  Ganjaviyning 
«Xusrav va Shirin», Amir Xusrav Dehlaviyning «Shirin va Xusrav» 
kabi badiiy asarlarida Borbadning xushovoz hofiz, mohir sozanda, 
betakror bastakor bo‘lganligi xususida ma’lumotlar bayon etilgan. 
Betakror  iste’dod  egasi  bo‘lgan  Borbad  sosoniylar  (V–VII 
asrlar)  davrining  nomdor  hukmdori  Xusrav  Parviziy  saroyida, 

---

11
591–628-yillar orasida xizmat qilib, o‘zining yorqin faoliyatini olib 
borgan. Borbadning ijodi haqida xalq orasida ko‘plab afsonalar hamda 
ma’lumotlar  keltirilgan.  Abulqosim  Firdavsiyning  «Shohnoma» 
kitobida  keltirilgan  «Borbad  qissasi»
1
,  Nizomiy  Ganjaviyning 
«Xusrav va Shirin» dostonida «Borbadning 30 ta kuyi» kabilardagi 
ma’lumotlar alohida ahamiyat kasb etadi
2
. 
Xusrav Parviziyning saroyida Sarkash, Bamshod, Nokus, Romtin 
kabi  mashhur  xonanda  va  sozandalar  faoliyat  olib  borganliklari 
to‘g‘risida  manbalarda  bir  qator  ma’lumotlar  keltiriladi.  Lekin 
Borbad  o‘zining  betakror  iste’dodi  va  ijodi  bilan  san’at  sohasida 
juda mashhur bo‘lgan. 
Borbad  ijodi  davomida  7  ta  yirik  shakldagi  asarlar  turkumi 
«Xusravoniy»larni
3
, 30 ta lahn
4
, 360 ta (alhon) qo‘shiq-dostonlarni 
yaratishga  erishadi  va  kasbiy  musiqa  ijodini  boshlovchilaridan 
biri  sifatida  tarixga  nomi  muhrlanadi.  Borbad  yaratgan  kuylarning 
musiqiy ohanglari saqlanib qolinmagan, lekin ularning nomlari turli 
manbalarda turlicha tarkibda keltiriladi. 
Manbalarda  qo‘shiqlarning  «Yazdan  ofrid»,  «Ganji  bod  ovar», 
«Bog‘i  Shahriyor»,  «Nimro‘z»,  «Sabr  dar  sabz»,  «Kini  Eraj», 
«Kini  Siyavush»,  «Xaft  ganj»,  «Rohi  Shabdiz»,  «Bog‘i  Shirin» 
kabi  nomlari  bilan  birga  muayyan  yo‘nalishga  xos  qo‘shiqlar 
ham  saqlanib  qolgan.  Jumladan:  Navro‘z  marosimi  bilan  bog‘liq 
qo‘shiqlar  –  «Bodi  Navro‘z»,  «Nozi  Navro‘z»,  «Sozi  Navro‘z», 
«Navro‘zi  Xurdak»;  xalq  qahramoni  Siyovushga  bag‘ishlangan 
qo‘shiqlar – «Bog‘i Siyovush», «Kini Siyovush», «Siyovushon» va 
boshqalar.
1
 Firdavsiy. Shohnoma. 3-kitob. – T., 1977. 558–564-betlar. 
2
 O. Matyoqubov.  Og‘zaki  an’anadagi  professional  musiqa  asoslariga 
kirish. – T.: «O‘qituvchi», 1983. 6-b. 
3
  Xusravoniy  (xusrav  –  buyuk,  ulug‘  so‘zidan)  –  ulug‘vor,  shohona 
asar, ya’ni shaklan yirik asar ma’nosida. 
4
 Lahn – kuy. Alhon uning ko‘plik shakli (kuylar)dir. 

---

12
Borbad «borbat» cholg‘usini kashf etgan izgar sifatida ham nom 
qoldirgan.  Borbad  O‘rta  Sharqda  mumtoz  musiqa  san’atining  ilk 
professional namoyandasi darajasiga ko‘tarilgan va aynan shu soha 
asoschisi sifatida tarixdan o‘rin olgan.