Soibjon begmatov bastakorlar

 Alisher Navoiyning «Majolis un-nafois» asari
«Majolis un-nafois»
1
  («Nafis  majlislar»)  –  Alisher  Navoiyning 
tazkira-yirik  to‘plam  (antologiya)  janrida  yaratgan  asarlaridan  biri 
bo‘lib, unda 459 ta zamondosh shoir, yozuvchi va olimlar, musiqa-
shunos, sozanda, xonanda va bastakorlar ijodi xususida ma’lumotlar 
bayon  etilgan.  Asar  8  qism,  ya’ni  majlisdan  iborat.  Har  bir  maj-
lis muayyan ijod ahligi bag‘ishlangan. Tazkiraning uslubiga binoan 
Navoiy  har  bir  keltirilgan  namoyandaning  bilim  darajasi,  axloqi, 
dunyoqarashini  tasniflaydi  va  ijodidan  namuna  keltiradi.  Shu  bilan 
birga,  ayniqsa,  madaniyat  va  san’at  ahlining  ijodiga  ijobiy  va  tan-
qidiy fikrlarini ham bayon etib o‘tadi.
Tazkirada  Alisher  Navoiy  musiqa  san’atining  turli  sohalarida 
faoliyat  yuritgan  16  nafar  shaxslar  ijodida  ta’rif  beradi.  Bu  od diy 
ta’rif  emas,  balki  san’at  namoyandalarining  ijodiga  Navoiyning 
o‘ziga xos baho ekanligini e’tirof etish lozimdir. Xususan, ularning 
musiqa san’atiga qo‘shgan ijodiy hissasini tavsiflab o‘tadi
2
:
1
  Alisher Navoiy.  Qomusiy  lug‘at.  Birinchi  jild.  –  T.,  2016. 
310–312-betlar.
2
  Alisher Navoiy.  Mukammal  asarlar  to‘plami  (20  jildli).  13-j.  –  T., 
1997.

---

17
– zamonasidagi 6 ta mohir sozanda: Mavlono Qadimiy (naqqora-
chi); Muhammad Ali G‘aribiy (musiqa ilmidan xabardor va bir qa-
tor  cholg‘ularning  mohir  sozandasi);  Hoja  Kamoliddin  Udiy  (so-
zanda  –  zamonasining  xushnavozi);  Ustod  Qulmuhammad  Udiy 
(sozanda  –  ud  va  g‘ijjak  hamda  qo‘biz  cholg‘ularining  mukammal 
bilimdoni,  bastakor  Mir  Habibulloh  (sozanda  –  ud);  Boysung‘ur 
Mirzo  (mohir  sozanda)larning  sozandalikdagi  amallarini  Navoiy 
alohida baholaydi;
–  7  ta  musiqashunoslar:  Hoja Abdulvafoiy  Xorazmiy  (musiqiy 
risola bitgan, advor va musiqa ilmidan xabardor); Mavlono Muham-
mad Jomiy (musiqashunos, musiqiy advor ilmida va musiqa ilmida 
mohir); Abdurahmon Jomiy (musiqashunos – musiqa ilmi bilimdoni); 
Mavlono Binoiy (musiqashunos – advorda risola bitgan); Mavlono 
Shayxiy (musiqashunos); Pahlavon Muhammad Go‘shtigir (musiqiy 
advor  ilmida  davrining  benaziri);  Hoja  Abdulloh  Sadr  (Advor  va 
musiqa ilmida benazir, qonun cholg‘usi ijrochiligi bo‘yicha tengsiz) 
kabilar o‘z davrida dong taratgan va shunga munosib musiqiy riso-
lalar bitganligini faxr bilan tilga oladi;
–  3  ta  bastakor:  Mavlono  Sohib  Balxiy  (bastakor  –  advor  va 
musiqa  ilmida  komil  –  Chahorgoh  kuyining  muallifi);  Hoja  Yusuf 
Burhon (musiqa ilmini yaxshi bilgan ustoz, o‘zining baytiga Isfahon 
kuyini bastalagan, musiqa ilmidan Navoiyning ustozi); Mavlono So-
limiy  (sozanda  –  ud  va  tanbur  cholg‘ularida  mohir  sozanda,  mu-
siqada tasniflar bog‘lagan bastakor)larning ijodiga baho berar ekan, 
Navoiy  ularni  avvalambor  musiqa  bilimdoni,  musiqa  nazariyasini 
idroklay olgan musiqashunos va musiqa amaliyotini mohirlik dara-
jasida biluvchi sozanda bo‘lganliklarini alohida e’tirof etadi. Musiqa 
nazariyasi va amaliyotini bilgan har qanday san’atkor, bilimiga mos 
musiqa yaratishga qodir ekanligini, ushbu uchta musiqa bilimdonla-
rining ijodi misolida ko‘rsatib bergan.   
Darhaqiqat, Alisher Navoiy o‘zining asarlarida musiqa san’atiga 
har  tomonlama  mukammal  yondashganligi,  ilmiy  va  amaliy 

---

18
jihatlarini  yo‘nalishlarga  xos  yoritganligi  va  eng  muhimi,  jamiyat 
taraqqiyotida  alohida  o‘rin  tutishini  anglagan  holda  munosabatda 
bo‘lganligini qayd etish lozim.