Sohadinova nargiza sodiqovna

1.3.4-jadval. Tuproqlar tarkibidagi og’ir metallar miqdori, mg/kg (metallga nisbatan hisoblanganda (Karimov H.N., 2010)

№ t.r	Tuproqlar	Kesma №	Chuqurlik,sm	Harakatchan shakli,mg/kg			Umumiy shakl, mg/kg
				Pb	Cb	Cr Ni		Pb	Cd	Cr	Ni
Samarqand viloyat Urgut tumani Ibn Sino nomli xo’jalik
	Namunalar olish muddati 27.07.03 y
1	Qadimdan sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlar, bug’doy		0,33	0,02	Yo’q	Yo’q 7,1		0,58	0,023	3,9	22,0
2		1	33,58	0,01	Yo’q	0,1 5,1		0,51	0,046	2,7	23,5
3			58,85	Yo’q	Yo’q	Yo’q 2,2		0,48	0,325	3,3	22,0
4			85,130	Yo’q	Yo’q	Yo’q 2,3		0,53	Yo’q	2,9	18,5
5			130,-165	Yo’q	Yo’q	0,3 1,8		0,52	0,015	3,1	17,7
6			165,205	Yo’q	Yo’q	3,01, 1,1		0,49	0,049	2,2	18,2
7			20,250	0,002	Yo’q	2,5 20,3		0,46	0,183	2,3	24,3
8	Qadimdan sug’oriladigan o’tloqi,bug’doy	6	0-34	Yo’q	Yo’q	Yo’q 20,3		0,77	0,132	4,6	27,7
9			34-58	Yo’q	Yo’q	Yo’q 9,3		0,55	0,087	4,3	26,2
10			58-90	Yo’q	Yo’q	Yo’q 7,1		0,51	0,093	2,1	24,7
11			121-90	Yo’q	Yo’q	Yo’q 12,3		5,2	0,002	4,0
12			90,121	Yo’q	Yo’q	Yo’q 5,9		0,49	0,102	0,7	23,8
13			121-152	Yo’q	Yo’q	3,1 5,3		0,63	0,110	0,3	28,2
14	Yangidan sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlar beda	12	152-176	Yo’q	Yo’q	Yo’q 12,8		0,57	0482	1,2	24,6
15			0,37	Yo’q	Yo’q	0,02 9,6		0,76	0,277	3,2	28,3
16			37-70	Yo’q	Yo’q	Yo’q 10,3		0,78	0,328	4,1	27,5
17			70-100	Yo’q	Yo’q	Yo’q 7,8		0,99	0,218	3,6	23,6
18			100-130	Yo’q	Yo’q	0,1 9,4		1,25	0,123	5,5	26,0
19	Qadimdan sug’oriladigan o’tloq allyuvial, paxta.	25	0-30	Yo’q	Yo’q	Yo’q 9,2		0,37	0,248	2,3	25,9
20			30-55	Yo’q	Yo’q	Yo’q 5,3		1,23	0,337	0,9	19,0
21			55-80	Yo’q	Yo’q	Yo’q 1,6		1,27	0279	1,0	24,5
22			80-110	Yo’q	Yo’q	Yo’q 17,5		6,8	0,436	1,3	24,1
23			110-145	Yo’q	Yo’q	Yo’q 12,3		6,5	0,356	1,5	22,6

bo’ylab harakat qilib , ekologik muvozanatning buzilishiga olib keluvchi kuchli salbiy omil bo’lib xizmat qiladi (1.3.4-jadval)

Aynan metallarning suvlar tarkibida mavjudligi bilan tuproq kesimidagi nikel va xrom miqdoridagi sezilarli oshishini tushuntirish mumkin. Mintaqa tuproqlarining nisbatan og’ir mexanik tarkibi, ular tarkibida ilsimon fraksiyalarning mavjudligi tuproqlar tomonidan sug’orish suvlari va bug’lanish natijasida sizot suvlari bilan tuproq kesimi bo’ylab harakatlanuvchi metallarni singdirishni kuchayishiga yordam beradi. Ehtimol, og’ir metallarni atrof muhit obektlariga va birinchi navbatda yer usti va sizot suvlariga qo’shilishida Zarafshon daryosi suvlari depo vazifasini bajaradi.

Sug’oriladigan suvlar tarkibidagi nikel miqdori ayrim hollarda 0.02 mlgr /l dan oshadi o’rganilayotgan hudud suvlarida esa bu ko’rsatkich 10 va undan ko’p marta oshadi(Alekseyev Yu.V.,1987).

Hududning dengiz sathidan mutloq balandligining pasayishi, cho’l mintaqa tuproqlariga o’tishi va sanoat shahri- Navoiyning yaqinligi munosabati bilan , tuproqlardagi og’ir metallar miqdori sezilarli oshadi va tuproqlarni bazi joylarda nikel bilan ifloslanishini va barcha joylardagi tuproqlar kesimining quyi qatlamlarida to’planish tendensiyasi bo’lgan xromning toksik yuqori miqdorlari mavjudligi qayd etilgan.

Zarafshon daryosi o’rta va quyi oqimi turli geomorfologik mintaqa tuproqlari va suvlaridagi zaharli birikmalarning miqdori, o’rta oqim tuproqlarining og’ir metallar bilan kuchsiz ifloslanganligini, ularning yil mavsumlari bo’yicha yuqori dinamikasi mavjudligini takidlash imkonini beradi.

Tuproqlarning zaharliligini pasaytirish , o’simliklarni o’rab turgan atrof muhitning ekologik holatini yaxshilash yo’llarini izlash , tuproqlarga har qanday ta’sir minimum qonuniyatiga bo’ysinishi lozim, yani eng kam miqdorda bo’lgan omil yoki elementni to’ldirish kerak degan xulosaga kelish imkonini berdi. Tuproqlarga zaharli kimyoviy birikmalarning va og’ir metallarning zaxarli ta’sirini kamaytirish , shuningdek ularning suvlarga migratsiyasini va trofik zanjirga ko’chishini organik og’it (go’ng) qo’llash yo’li bilan pasaytirish mumkin. Uning me’yori qat’iy belgilangan bo’lishi lozim, chunki organik moddaning yuqori miqdorlari qo’llanilishi pollutantlarning atrof

1.3.5-jadval

Nikel va xromning suvlardagi miqdori, mg/kg (Karimov H.N,2010).

№ t/r	Kesma	Tuman manzillari	Suv turlari	Nikel	REM	Xrom	REM
2	4	Urgut	Artizan	0,3	0,1	4,1	0,5
1	4		Sug’orish	0,2	0,1	9,7	0,5
3	7		Sug’orish	0,2	0,1	3,7	0,5
4	19	Partdarg’om	Ichimlik	Yo’q	0,1	3,2	0,5
5	18		Sizot suv(160sm)	0,3	0,1	3,0	0,5
6	20		Sug’orish	0,1	0,1	5,8	0,5
7	21		Sug’orish	0,2	0,1	4,6	0,5
8	22	Ishtixon	Sizot suv(120sm)	0,2	0,1	10,3	0,5
9	23		Sug’orish	0,1	0,1	12,8	0,5
10	23		Chiqindi suv	0,2	0,1	7,8	0,5
11	23		Sizot suv (120sm)	0,3	0,1	5,3	0,5
12	23		Sug’orish	0,3	0,1	4,0	0,5
13	23		Sizot suv (130sm)	0,25	0,1	6,0	0,5
14	24		Sizot suv	0,2	0,1	3,8	0,5
15	34	Narpay	Sizot suv(165sm)	0,2	0,1	5,5	0,5
16	45	Xatirchi	Sug’orish	0,1	0,1	4,9	0,5
17	45		Ariq	0,2	0,1	8,4	0,5
18	46		Yer osti suvi	Yo’q	0,1	4,5	0,5