СоғЛИҚни сақлаш вазирлиги

11.2.
ТОВАР ҲАРАКАТИНИНГ КАНАЛЛАРИ. САВДО 
ТАРМОҒИНИНГ АСОСИЙ ТУРЛАРИ 
 
Фармацевтик бозорда товар ҳаракатининг каналлари бир ѐки бир неча 
компаниялар билан амалга оширилмоқда, улар дори воситаларини сўнгги 
истеъмолчига етказиб беришда иштирок этадилар ва уларни товар 
ҳаракатининг улгуржи ва чакана савдо корхоналари деб таърифлаш мумкин. 
Товар ҳаракатининг каналлари – товар (ѐки хизмат)га бўлган ҳуқуқни 
ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига ўтказишни таъминловчи ташкилот ѐки 
алоҳида шахсларнинг йиғиндисидир. 
Товар ҳаракатининг 2 та асосий тури мавжуд: 

---

162 
Тўғр. 
Эгри. 
Агар маҳсулот ишлаб чиқарувчидан бевосита истеъмолчига етиб борса, 
бу каналнинг тўғри тури ҳисобланади. Бунда фақат 2 та қатнашувчи 
иштирок этади: 
Тўгри каналарнинг яна бир номи бу – ноль даражали каналдир. 
Эгри (кўп даражали) канал – маҳсулотни ишлаб чиқарувчидан 
истеъмолчига воситачилар тизими орқали сотилишидир. Агар воситачи 1 та 
бўлса – бу биринчи даражали канал: 
Агар воситачи 2 та бўлса – иккинчи даражали канал: 
Товар ҳаракати каналлари вертикал ва горизонтал бўлиши мумкин: 
вертикал товар ҳаракати каналлари ягона тизим сифатида иш кўрсатади, 
ишлаб чиқарувчи, улгуржи ва чакана воситачилар, истеъмолчиларни ўз 
ичига олади. Улар умумий мақсадларни кўзлайдилар ва бирлашган 
назоратда хизмат кўрсатадилар; 
горизонтал товар ҳаракати каналлари, бир қанча фирмалар бирлашмаси 
бўлиб, аниқ бозорни биргаликда эгаллаш учун мўлжалланган. Бундай сотиш 
тизимдан дорихона тизимида хам фойдаланса бўлади. Масалан: кенг 
кўламда реклама компаниясини ўтказиш ва ўз товарлари савдосини 
кўпайтириш мақсадида аниқ худуд дорихоналарини бирлаштириш. 
Дорихона савдо қилиш тармоғи учун билвосита иккинчи даражали 
(воситачи билан) каналлари хос. Иккинчи даражали канал қатнашувчилари: 
Савдо қилиш тармоғининг асосий турлари. 
Савдо қилиш тармоғининг ташкиллаштириш 3 та асосий омилларга 
боғлиқ: 
Маҳсулот тури. 
Бозорнинг географик кўлами. 
Истеъмолчининг феъл-атвори. 
Уларга мувофиқ савдо тармоғининг 3 асосий турлари ажратилади: 
1. Муҳсулот турлари бўйича. 
2. Худудлар бўйича. 
3. Истеъмолчининг феъл-атвори бўйича. 
Ишлаб чиқарувчи 
Сўнги истеъмолчи 
Ишлаб 
чиқарувчи 
Дорихона 
омбори 
Дорихона
Истеъмолчи