Социолингвистика

4.3. Bilingvizmning turlari
Individual bilingvizmning uch asosiy turi farqlanadi:
Koordinativ (sof) bilingvizmda ikki til mutlaqo muxtor bo‘lib, har biri o‘zining tushunchalar majmuyiga mos keladi, ikki tilning grammatik kategoriyalari ham mustaqil bo‘ladi:
Italyan tilida

ALBERO (tushuncha)	daraxt
Albero (fonema shakl)

Ingliz tilida

TREE (tushuncha)	daraxt
tri (fonema shakl)

Masalan, “tana qo‘yib, shox va novdalar chiqarib, tomir otib o‘sadigan ko‘p yillik o‘simlik” (daraxt) fizik obyekti uchun ikki tushuncha va ikki xil fonemalar shakli qo‘llaniladi: albero “soyabonli italyan qarag‘ayi”, tree “daraxt”.

Aralash bilingvizm nutq analizi va sintezining yagona mexanizmini nazarda tutadi, birga mavjud bo‘lgan tillar esa faqat ustki struktura darajasida farqlanadi. Masalan, ALBERO va TREE tushunchalari aralashib, /albero/ va /tri/ akustik obrazlari qo‘shib yoziladigan ALBEROTREE ko‘rinishidagi super tushunchani hosil qiladi:

ALBERO/ TREE	daraxt
/albero/ /tri/

Subordinativ bilingvizmda so‘zlashuvchilar ikkinchi tilni ona tilining ta’siri vositasida qabul qiladi: tushuncha ona tilining leksik birliklari, qolganlar esa ikkinchi til birliklari bilan o‘zaro munosabatda bo‘ladi. Bu turdagi bilingvizmda, odatda, ikkinchi til tarjima qilish usuli bilan o‘rganiladi: /tri/ shakli /albero/ni ifodalaydi, shuning uchun italyancha ALBERO/alberoning o‘zi belgining belgisi, ya’ni metabelgi hisoblanadi:

ALBERO	daraxt
/albero/
/tri/