Sobirov Saidbek Iskandar o’g’li

 Pul va uning funksiyalari hamda Pulning iqtisodiyot uchun ahamiyati.

Iqtisodiyot Nazaryasi.

Sobirov Saidbek Iskandar o’g’li

Pul-nima va u qanday maqsadlarda foydalanilgan?

• Pul - bu shunday maxsus tovarki, u hamma boshqa tovarlar uchun umumiy ekvivalent vazifasini baja- radi. Pul umumiy tovarlarni ayrboshlashda asosiy vazifasini bajaradi. Qadimda pul vazifasini turli xil tovarlar bajargan, masalan, chor va mollari, mol terilari, bolta va hokazo. Keyinchalik pul vazifasini qimmatbaho metallar bajargan, chunki ular oʻzini sifatini yoʻqotmaydi va pul oʻrnini bosishda juda qoʻl kelgan. Pul oddiy mahsulot boʻlib qolmay, u ijtimoiy qiymatga ega, ya'ni hamma tovarlarni harid etish vositasi boʻlib hizmat qiladi.

Pulning qiymati.

• Pul (fors-toj.) — Oʻrta Osiyo xonliklari va Yaqin Sharqdagi ayrim davlatlarda qoʻllanilgan mis chaqa pul. Masalan, 1 pul XVIII-XIX asrlarda Qoʻqon xonligida 1/45—1/60 tangaga, Buxoroda 1 pul 1/40 tillaga, 1932-yilgacha Eronda 1/40 qironga teng boʻlgan. Pul — hamma tovarlar va xizmatlar ayirboshlanadigan, umumiy ekvivalent sifatida foydalaniladigan, boshqa barcha tovarlar qiymatini if- odalaydigan maxsus tovar; bozor iqtisodiyotining eng as- osiy vositasi. Pul oʻz tabiatiga koʻra, 3 xil xususiyatga ega: hamma narsaga ayirboshlanadigan muhim xarid vositasi, boylik timsoli, mehnatni qiymat shaklida oʻlchab beradigan vosita.

Milliy valyutamiz.

Jahon valyutalari

Birinchi qog'oz pullar IX asrda Xitoyda paydo bo'lgan. Pul tarixi. Pul: paydo bo'lish tarixi

• Qog'oz pullar insoniyatning eng muhim kashfiyo- tidir. Biz, albatta, ushbu kashfiyotni xitoylik- larga qarzdormiz. Ma'lumki, xitoyliklar qog'ozni, keyinchalik esa tipografiyani yaratdilar. Qog'oz pullarni ishlab chiqarish usuli ushbu ikkala kashfiyotni birlashtiradi.

Pul Hikoyasi.

• Birinchi qog'oz pullar Xitoyda bizning davri- mizning 800 - yillarida paydo bo'lgan. Metall tangalarni uzoq masofalarga tashish juda qiyin edi, shuning uchun hukumat qog'oz pullarni yaratish haqida o'ylardi. Bu savdogarlarni tan- galar bilan emas, balki "qattiq" pulga oson al- mashtirilgan maxsus sertifikatlar bilan to'lashni boshladi. Ushbu guvohnomalarda odamlar, da- raxtlar, mansabdor shaxsla o'z imzolari va muh- rlarini qo'yishgan. Qog'oz pullarni G'arbga Xi- toydan qaytayotgan sayohatchilar olib kelishgan. Ular Rossiyada 1769 yilda paydo bo'lgan.

Qog'oz pul fondi

• Xitoy imperatorlari metallardan yasalgan pullarni yanada qulay va arzon pullarga almashtirishga harakat qilishdi. Birinchi urinishlar miloddan avvalgi I asrga to'g'ri keladi. Keyin material sifatida pergament ishlatilgan. Bir qator bor edi kirishga olib kelgan sabablar   o'xshash yangilik:
• Mis. Xitoyda banknotalar asosan misdan yasalgan, o'sha davrning eng ko'p terilgan metallaridan biri bo'lgan. Shu sababli, materialni almashtirish qimmatbaho metalni boshqa ehtiyojlar uchun ishlatishga imkon berdi.
• Hisob-kitoblarning "og'irligi". Savdogarlarning o'rtacha hamyoni uch kilogrammdan boshlandi. Katta tranzaktsiyalarga to'lovlarni amalga oshirgan holda butun kolonnalar hamroh bo'lishi mumkin.
• Qog'oz sanoatining rivojlanishi. Qog'oz etarlicha kuchli, arzon va engil. Bu pergament va pergament pullarini to'liq almashtirishga olib keldi.
• Davlat daromadlari. Banknotlarning qiymati imperator hokimiyati tomonidan kafolatlangan. Ammo buning uchun almashish paytida amaldorlar qonuniy foizni undirdilar.

Tarqatish tarixi

• Xitoydagi birinchi qog'oz banknotalar faqat 1000 ta oddiy birlikdan katta miqdorda chiqarilgan. Shuning uchun ular asosan savdogarlar tomonidan ishlatilgan. Ammo XIII asrga kelib, keng ommaga taqdim etiladigan banknotalar joriy etildi.
• Keyin bu yangilik mo'g'ullar tomonidan ham qadrlandi. Juda tez vaqt ichida ular qog'oz guvohnomalaridan foydalanishga o'tdilar va bosib olingan hududlarga olib bordilar. Ammo u erda qog'oz pullar tezda eskirib ketdi va talabga javob berishda davom etdi.
• Yaponiya   XVII asrda allaqachon qog'oz pullar katta miqdordagi veksellar ko'rinishida joriy qilingan. Ammo XVII asrga kelib pul islohotlari olib borildi va bu pul ishlab chiqarish uchun qog'ozdan keng foydalanishga olib keldi.
• Evropada   veksellarning ahamiyati yuqori baholandi, ammo qog'oz sanoatining rivojlanmaganligi sababli asosiy material sifatida hayvonlarning kiyingan terisi ishlatilgan. Va faqat XVI asrning oxirida qurshovda bo'lgan Leyden shahrida (zamonaviy Gollandiya hududi) qog'oz birinchi marta ishlatila boshlandi. Buning sababi qamalning davomiyligi sababli metall va terining etishmasligi edi.
• Birinchi rasmiy pul 1660 yilda Stokgolmda qog'ozdan chiqarilgan. Ularning yaratuvchisi bankir Ioxann Palmstrux edi. Bir yil o'tgach, Britaniya banklari banknotalarni chiqara boshladi.