Sobirjonov Islomning Statistika fanidan mustaqil ishi toshkent – 2021

2015	2016	2017	2018	2019
2020
Yil boshida jami aholi soni (ming kishi)	913,2	927,9	942,8	958	979,5	997,1
Joriy yilda tugilganlar soni	20259	20837	20563	21595	22770	23827
O`lganlar soni	4110	4401	4472	4161	4378	5038
Tuzilgan nikohlar soni	9037	8628	8925	9012	8939	9086
Ajralishlar soni	1127	1026	1115	997	942	931
Ko`chib kelganlar soni	11 752	12 104	13 047	13 145	10 540	8250
Ko`chib ketganlar soni	13 235	13 659	13 887	14 110	11 368	10326

2020 yil uchun hisoblashlar
Yil oxiridagi aholi soni

A₁=997100+(23827-5038)+(8250-10326)=1013813 m.k

A_o`rta= =1005450 m.k

Tugilish koeffitsienti

K_Tug= = 23.6‰

O`lish koeffitsienti

K_o`lim= = 5.01‰

Mutlaq tabiiy o`zgarish

ΔTÕ=23827-5038=18789 m.k

Tabiiy o`zgarish koe-ti

K_To`= = 18.6‰

yoki

K_to`= 23.6-5.01=18.59‰

Kelganlar koef-i

K_kel= =8.2‰

Ketganlar koef-i

K_kel= =10.2‰

Mehanik o`zgarish koef-i
K<sub>mo`z</sub>= =-2‰

K_mo`z = 8.2-10.2=-2.‰

Mutlaq mehanik o`zgarish(ΔMO`)

ΔMO`=10326-8250=2076 m.k

Ajrimlar koef-i

K_ajrim= =0.9‰

Nikohdan o`tganlar koef-i

K_nik= =9.03‰

Umumiy o`sish koef-i

K_{umumiy o`sish}=18.6+(-2.)=16.1‰

Aholini global usulda bashoratlash

A₁=A₀*(1+ )=997100*(1+ )= 1013283.5 m.k



2.Mehnat bozori statistikasi

Mehnat bozori deganda bir tomondan ish beruvchilar, ikkinchi tomondan ishga talabgorlarning (yollanuvchilarning) o’zaro munosabati amalga oshuvchi bozor iqtisodiyotining maxsus bo’lagi tushuniladi va u quyidagi komponentlardan tashkil topadi: mehnatga talab; mehnat taklifi; ishchi kuchi bahosi; ishchi kuchi qiymati; raqobat.

Mehnat bozori statistikasi oldida mehnat resurslari, iqtisodiy faol va nofaol aholi, aholini bandligi, ishsizlik terminlarini izohlash asosida statistik ko’rsatkichlarni aniqlash metodologiyasini takomillashtirish, hisoblash va tahlil qilish, korxona va tashkilotlarda xodimlar sonini, tarkibini, unumdorligini o’rganish vazifalari turadi. Buni ustiga, mehnat bozorini holati bilan aholini tanishtirish va boshqaruv organlarini ma’lumotlar bilan ta’minlash, statistik organlarining ham o’ta muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.

Mеhnаt rеsurslаri stаtistikаsi – bu jаmiyatdаgi mеhnаtgа lаyoqаtli, bilim vа mаlаkаgа,ishlаb chiqаrish yoki хizmаt ko'rsаtish qоbiliyatigа egа bo'lgаnlаr kishilаrdir.

Mehnat resurslari-aholining mehnat qilishga layoqatli qismi. Mehnat resurslari mamlakatdagi mehnatga layoqatli ya’ni mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan kishilarni tashkil etadi.

MR = MYo – NI +PO'

bu yerdа:

MYo – mеhnаtgа lаyoqаtli;

NI – nоgirоnlаr;

PO' – ishlаb chiqаrish yoki хizmаt ko'rsаtish sоhаlаridа bаnd bo'lgаn pеnsiоnеrlаr vа 16 yoshdаn kichik bo'lgаn o'smirlаr.

Mehnat resurslari ish bilan band va band bo’lmagan aholi (ishsizlar) hamda iqtisodiy faol aholi va iqtisodiy faol bo’lmagan aholiga bo’linadi.

Iqtisodiy faol aholi – mehnat faoliyatining daromad keltiruvchi har qanday turi bilan shug’ullanuvchi shaxslar, shuningdek ishga joylashtirishga muhtoj ish bilan ta’minlanmagan aholi. Iqtisodiy faol aholi shuningdek Qurolli kuchlarda xizmatni o’tayotgan shaxslarni ham qamrab oladi.

Mehnat resurslarning almashuv koeffitsientlari

- Band aholi soni

- Rasmiy sektordagi band aholi

- Norasmiy sektordagi band aholi

- Migrant ishchilar soni

I shga joylashtirishga muhtoj shaxslar (ishsizlar) soni mehnat resurslar sonidan mehnat bilan bandlar sonini va iqtisodiy faol bo’lmaganlar sonini chiqarib tashlagan holda aniqlanadi:

Mehnat resurslarning almashuv koeffitsientlari
Potensial almashuv koeffitsenti
Nafaqa yoshdagilar bo`yicha yuklama koeffitsenti
Umumiy yuklama koeffitsenti

1 . Iqtisodiy faol aholi koeffitsenti:

2.Mehnat Resurslarining bandlik koeffitsienti:

3.Ishsizlik koeffitsienti:

4.Ro`yxatdan o`tgan ishsizlar koeffitsienti:

5. Iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsenti:

6. Iqtisodiy nofaol aholi koeffitsenti:

Navoiy Viloyati

	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Mehnat resurslari(ming kishi)	540,3	543,5	547,2	552,0	555,8	556,3
Iqtisodiy faol aholi (ming kishi)	443,6	444,2	445,7	446,3	450,9	446,2
Iqtisodiy nofaol aholi (ming kishi)	421,2	421,8	422,4	407,7	412,7	404,3
Iqtisodiyotda bandlar(ming kishi)	421,2	421,8	422,4	407,7	412,7	404,3
Ishsizlar(ming kishi)	22,4	22,4	23,3	38,6	38,2	42,0
Mehnatga layoqatli yoshdagi doimiy aholi (%)	62,2	61,6	61,1	60,5	59,8	59,1

2020-yil

Iqtisodiy faol aholi koeffitsienti

K_IFA=(446200*100)/ 1005450=44.3%

Mehnat resurslarining bandlik koeffitsienti

K_B=(404300*100)/446200=90.6%

Ishsizlik koeffitsiyenti

K_ishsiz=(4200*100)/ 446200=0.9%

Iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsienti

K_yuk=421200*100/446200=94.3%

Iqtisodiy nofaol aholi koeffitsienti

K_ifa=421200*100/1005450=41.8%

Navoiy Viloyati





3.Yalpi hududiy mahsulot statistikasi

Yalpi ichki mahsulot(YaIM)- mamlakatda ma`lum davr oralig`ida ishlab chiqarilgan pirovard (iste`molga tayyor) tovar va xizmatlarning bozor bahosidagi qiymatidir.

YaIM – bu mamlakatning iqtisodiy faoliyatini umumlashtirib ifodalovchi ko`rsatkichdir.

YAIM-eng asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichdir. U mamlakatni ma`lum bir davrdagi iqtisodiy faoliyatlari natijasini ifodalaydi.

YAIM – jami ishlab chiqarilgan tovarlar xizmatlar qiymatining yig`indisiga teng. Ya`ni ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan OI kirmaydi.

YAIM-ko`rsatkichida “yalpi” so`zining ishlatilishiga sabab bu ko`rsatkichni hisoblaganda unung tarkibida AFI ko`rsatkichi qo`shilib hisoblanadi.

YAIM ma’lum davr mobaynida (chorak, yil) mamlakat hududida ishlab chiqarilgan barcha pirovard tovar va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati sifatida aniqlanadi.

YAIM tarkibiga mazkur mamlakat rezidentlarining xorijiy mamlakatlardan olgan daromadlari bilan xorijiy mamlakatlarga bergan birlamchi daromadlar farqi kirmaydi.

MHT amaliyotida quydagi baholardan foydalaniladi:

1.Omillar bahosi-ishlab chqarishda sarflangan omillar bahosining yig`indisidir.

Omillar bahosi=Mehnat haqi+OI+Yalpi foyda

2.Asosiy baho- bu baho ishlab chiqaruvchini bir birlik mahsulot bahosini ifodalaydi. Bunda mahsulot uchun soliq hisobga olinmaydi,lekin mahsulotga berilgan subsidiya qo`shb hisoblanadi.

Asosiy baho=YQQ (omillar bahosida)+ ishlab chiqarish sof solig`i

3.Ishlab chiqaruvchi bozor bahosi- bu baho,ishlab chiqaruvchini bir birlik mahsulot bahosi bo`lib, mahsulot ucun sof soliqlar qo`shiladi.(QQS va import solig`i ayirilgan holatda)

YQQ i.ch.bozor bahosi=YQQ asosiy bahoda+Mahsulot sof solig`i

4.Bozor yoki haridor bahosi- bu baho xaridorning bir birlik mahsulot uchun to`lagan bahosi bo`lib , mahsulotning QQS VA IMPORT ustamasi qo`shb hisobga olinadi.

YQQ bozor bahosi= YQQ i.ch.bozor bahosi+Savdo uatamasi va transport xarajati

YaIM quydagi usullarda hisoblanadi:

1. 
   ISHLAB CHIQARISH USULI (QQS usuli deb ham yuritiladi).
   
2. 
   TAQSIMLASH USULI (Daromadlar usuli deb ham yuritiladi)
   
3. 
   PIROVARD ISTE`MOL USULI (Xarajatlar usuli deb ham yuritiladi)
   

YaIM ishlab chiqarish usulida quydagicha aniqlanadi:

YaIM= YaICH-OI+MSS+ISS

Bu erda:

MSS-Mahsulotga sof soliqlar(Mahsulot-solig`-Mahsulot subsudiya).

ISS-Importga sof soliqlar

YaIM ni taqsimlash usulida quydagucha aniqlanadi:

YaIM=MH+YAF +YAAD+ICHSS+ISS

Bu erda: MH-yollangan xodimlarning mehnat haqi. (MH ga kiradi: yalpi ish haqi, ijtimoiy sug`urta ajratmalari natural ish haqi)

YAF-Yapli foyda.

YAAD-yalpi aralash daromad.(YAAD=YQQ-MH-ICHS)

ICHSS-ishlab chiqarishga sof soliqlar.

ISS-importga sof soliqlar.

Navoiy viloyati

Ko`rsatkichlar	2015	2016	2017	2018	2019	2020
YaHM hajmi(mlrd sum)	10 207,9	11 581,9	14 232,2	22 132,2	36 052,8	49 015,1
YaHM o`sish surati %	103,9	103,7	101,3	104,7	105,2	107,1
Aholi jon boshiga YaHM hajmi(ming sum)	11 088,3	12 383,0	14 975,0	22 786,2	36 479,6	48 747,0
Aholi jon boshiga YaHM o`sish surati%	102,4	102,1	99,7	102,5	103,4	105,3

4. 
   Aholi turmush darajasi statistikasi
   

Aholi turmush darajasi ijtimoiy kategoriyalarning muhimlaridan biri bo‘lib, u kishilarning moddiy va ma’naviy - ma’rifiy ehtiyojining qondirilishi hamda turmush sharoitining yaxshilanish darajasini tavsiflaydi. Uni tor va keng ma`noda tushunish mumkin.

Tor ma`nodagi turmush darajasi-bu aholining moddiy boyliklar va xizmatlarni iste`mol qilishdagi erishilgan darajasi.

Keng ma`noda esa jamiyatning yashashi uchun yaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar majmuasini o`z ichiga oladi.

BMT tomonidan aholi turmush sifatini aks ettiradigan xalqaro ko’rsatkichlar tizimini 12 ta asosiy guruhlar qamrab olgan (1978)

• 
  aholining demografik xususiyati;
  
• 
  turmushning sanitariya-gigiena sharoitlari;
  
• 
  oziq-ovqat mahsulotlarining iste’mol qilinishi;
  
• 
  turar joy sharoitlari va uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlari;
  
• 
  ta’lim va madaniyat;
  
• 
  ish bilan bandlik va mehnat sharoitlari;
  
• 
  aholining daromadlari va xarajatlari;
  
• 
  turmush qiymati va iste’mol narxlari;
  
• 
  transport vositalari;
  
• 
  maishiy xizmat va dam olishni tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport;
  
• 
  ijtimoiy ta’minot;
  
• 
  inson erkinliklari, yashashning ekologik va sotsial xavsizligi.
  

Aholi jon boshiga to’g’ri kelgan o`rtacha yillik sof milliy daromad ( yoki aholi turmush darajasi koeffisiyenti):


Turmush darajasi indeksi

Bu erda: K_ATD - aholi turmush darajasi koeffisiyenti

J_ATD – aholi turmush darajasi indeksi.

Aholi turmush darajasining yuksalishi uchun SMD ning o’sish sur’ati aholining o’sish sur’atidan yuqori bo’lishi lozim. Aholi turmush darajasining yuksalishi uchun SMD ning o’sish sur’ati aholining o’sish sur’atidan yuqori bo’lishi lozim.

Agar J_ATD>1 bo’lsa, iqtisodiy o’sish sodir bo’lgan, binobarin aholi turmush darajasi oshgan. Agar J_ATD<1 bo’lsa, aksincha. J_ATD=1 bo’lganda aholi turmush darajasi ham o’zgarmagan.

Aholining turmush darajasi ko’p jihatdan ularning olayotgan daromadlariga bog’liq bo’lib, shaxsiy ehtiyojlarni qondirilish darajasini ifodalaydi.

Aholi daromadlari – ma’lum vaqt oralig’ida uy xo’jaliklari tomonidan olingan pul va natural shakldagi vositalar.

Ular quyidagilarni o’z ichiga oladi:

- aholi barcha toifalarining mehnat haqi;

- pensiya, nafaqa, stipendiyalar va boshqa ijtimoiy transfertlar;

- xususiy tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan shaxslar daromadlari;

- xorijiy mamlakatlardan olinadigan daromadlar (ish haqi, nafaqa, stipendiya, grantlar yuborilishi, xayriya, insonparvarlik yordami va boshqalar);

- mulkdan olingan daromadlar (turar-joy, ko’chmas mulk, er va boshqa aktivlarni/ ijaraga berishdan olinadigan foiz, renta, dividend va h.k.);

- chet el valyutasini sotishdan tushgan tushum;

- zayom va lotereya yutuqlari, sovg’alar, sug’urta to’lovlari;

- qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotishdan olingan tushumlar va boshqalar.

ND = MBOD + MKD
Bu erda: ND – nominal daromad; MBOD – mehnat bilan olgan daromad; ya’ni ish haqi, menejer daromadi, tadbirkor daromadi, MKD – mulkdan kelgan daromad, ya’ni foyda, renta, foiz va dividend.

Bu yerda: TT – transfert to’lovlar evaziga tushgan daromadlar; S – soliqlar va turli to’lovlar; J_p – bahoning umumiy indeksi.

Navoiy Viloyati

	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Aholi jon boshiga umumiy daromadlarning otgan yilga nisbatan osish surati	113,8	111,8	114,3	125,1	122,3	117,6
Aholi jon boshiga umumiy daromadi	8355,5	9342,1	10682,7	13360,3	16333,3	19200,2
Aholi jon boshiga real umumiy daromadi	7928,9	8874,4	9783,5	11437,6	14303,6	17314,6