Sizga tavsiya etilgan «Genetika» fani bo’yicha ma’ruza matnlari tezislari tasdiqlangan namunaviy dastur asosida yozilgan bo’lib, shu fanga doir asosiy tushunchalar va ma’lumotlar qisqacha bayon etildi

Metafaza I da juft xromosomalar o’z sentromeralari bilan ekvatorda to’g’ri buylab joylashadi.

Anafazada I da - esa juft xromosomalardan toq gaploid xromosomalar qarama-qarshi qutblarga tarqaladi. Natijada qiz hujayralarning yadrosida xromosomalar soni teng 2 ga kamayadi. Ona xromosomalar bir qutbga, ota

xromosomalar ikkinchi qutbga yig’ladi.

Telofaza I da yangi hujayralar hosil bo’ladi.

Profaza II - xuddi mitozning profazasiga o’xshaydi.

Metofaza II da - xromosomalar sentromeralari bilan hujayra ekvatorida joylashadi.

Anafaza II da - sentromeralar 2 ga bo’linadi. Har bir xromatidada mustaqil xromosoma bo’lib qoladi. Bu hol monoda deb ataladi.

Telofaza II da - xromosomalar hujayra qutblariga tarqalib, hujayra 2 ga bo’linadi va sitokinez ro’y beradi.

Meyoz bosqichini o’tagan har bir hujayrada ketma-ket kelgan 2 ta bo’lishdan so’ng, xromosomalar soni 2 marta kamaygan 4 ta hujayra hosil bo’ladi. Xulosa qilib aytganimizda meyozda 3 ta muhim jarayon amalga oshadi.

1. 
   Xromosomalar soni 2 marta kamayadi, ya’ni gaploid hujayra hоsil bo’ladi
   
2. 
   Xromosomalar chalqashuvi ro’y beradi.
   
3. 
   Xromosomalaring kombinatsiyalanishi - erkin holda qo’shilishi ro’y berib, ota yoki onadan olingan xromosomaning tasodifiy qo’shilishi natijasida har xil genetik xususiyatga ega bo’lgan gametalar hоsil bo’ladi.
   

Organizmlarning ko’payish xillari. Organizmlarning ko’payishi tufayli yer yuzasida hayot davom etadi. Umuman tirik organizmlar jinsiy va jinssiz usuldda ko’payadi. Vegetativ ko’payish faqat o’simliklarga xos.

Xayvonlarda erkak organizmning jinsiy b e zlarida m e у о z bo’linishdan so’ng hosil bo’lgan 4 ta hujayraning har biri keyingi rivojlanish natijasida yyetilgan spermatozoidga aylanadi. Bu jarayon 4 ta: ko’payish, o’sish, yetilish, shakllanish davrlaridan iborat. Urg’ochi organizmlardagi jinsiy bezlar - tuxumdonlarda gametalar yoki tuxum hujayralari, erkaklik jinsiy bezlari - urug’donlarda esa spermatozoid yoki urug’ hosil bo’ladi.

Mitozdan keyin hosil bo’lgan spermatagoniylar - spermatotsitlarga aylanadi. Bu o’sish davri bo’ladi. Meyoz bo’linishdan keyin gaploid xromosomali 2 tartibli spermatotsitlar hosil bo’ladi. Ekvatsion bo’linish natijasida spermatidalar hosil bo’lib, ular spermatozoidlarga aylanadi. Spermatidaning yadrosi spermatozoidning boshini, sitoplazmasi dumini hosil qiladi. Bu shakllanish davri bo’ladi. Uning bo’yni va o’rta qismida sentrosoma va mitoxondriya joylashadi.

Urg’ochi gametalar hosil bo’lishda meyozdan so’ng, hosil bo’lgan 4 ta gaploid hujayraning 1 tasi zarur oziq moddalarni to’plab rivojlanadi. Urug’lanishga qobiliyatli tuxum hujayraga aylanadi. Qolgan 3 tasi nobud bo’ladi.

Urg’ochi jinsiy hujayraning rivojlanishi ovogenez deyiladi. Оvоgenez davrida tuxumdonning alohida hujayralari - ovogonitlar tuxum hujayraga aylanadi. Ovogonitlar mayda bo’lib, ularga xromosomalar yig’indisi diploid bo’ladi. Sut emizuvchilarning tuxum hujayrasi bevosita urug’lanishdan oldin, ba’zan urug’lanish bilan bir vaqtda voyaga etadi. Tuxum hujayra tez-tez yetilib parda ichida bo’ladi. Ayollarda har oyda faqat bitta tuxum hujayra yetiladi.

Xayvonlarda esa yilning bir vaqtda, ko’pincha baxorda etiladi. Tuxum hujayralari yirik, spermatozoidlar kichik, lekin harakatchan bo’ladi.

Yopiq urug'li o’simliklarda mikrosporogenez va mikrogametogenez. O’simliklarda erkak va urg’ochi gametalarning (y etilgan jinsiy hujayralarning) hosil bo’lish jarayoni gametogenez deyiladi. U 2 bosqichda:

1. 
   sporogenez - bunda gaploid xromosomali jinsiy hujayralar - mikro- va makrosporalar hosil bo’ladi.
   
2. 
   gametogenez - mikro- va makrosporalarning yadrosi bir necha marta mitoz yo’li bilan bo’linib, gaploid xromosomali yetilgan jinsiy hujayralar hosil bo’ladi.
   

Gulli o’simliklarda chang donachasi (mikrospora) hosil bo’lish jarayoni mikrosporogenez deyiladi.