Siyosatshunoslikka

Stato terminini
joriy etdi. Fuqarolik 
jamiyati va davlatni jiddiy nazariy farqlash birinchi bo ‘lib Gegel 
tomonidan amalga oshirildi. Bunda u, albatta, davlatni birinchi 
o ‘ringa qo‘ydi. Davlat va jam iyatni aynan bir narsa deb qarash
122

---

an’anasi hozirda ham m avjud-faqat nazariy jihatdan emas, balki 
kundalik ongda ham. Ammo yuqoridagi ta ’riflardan unday emas- 
ligini kuzatish mumkun
Aytish mumkinki, davlatning paydo bo‘lishiga oid turli nazari- 
yalar shakllangan bo‘lib, S.G‘ofurov, A.Haydarov, N.ToMaganova 
tomonidan chop etilgan “Siyosatshunoslik asoslari” nomli o‘quv 
qo‘llanmada to‘liq ma’lumot berilgan33:
Teologik konsepsiya - davlatning kelib chiqishini ilohiy qonunlar 
bilan bog‘laydi.
Patriarxal nazariya (asoschisi-XVIII asr ingliz siyosiy muta- 
fakkiri Robert Filmer) davlatning vujudga kelishini urug‘larning 
qabilalarga, qabilalarning esa katta ijtimoiy birliklarga, shu tariqa 
davlat tuzilmalariga qadar mexanik birlashuvi natijasi, deb hisob- 
laydi.
0 ‘z vaqtida Konfutsiy davlatning patriarxal-patemalistik konsep- 
siyasini bayon qilib bergan edi: unga ko‘ra davlat katta oila hisobla­
nadi. U hukmdorlami fuqarolar bilan yaxshi fazilatlar asosida muno- 
sabat o‘matishga da’vat qildi. Konfutsiyning fikriga ko‘ra, davlat-bu 
umum manfaati yo‘lida hammaning nomidan amalga oshiriladigan 
patriarxal hokimiyatning rivojlangan shakli.
T.Gobbs, J.Lokk va J.J.Russo tomonidan rivojlantirilgan ijtimoiy 
kelishuv nazariyasi davlatni ijtimoiy hayotni tashkil qilish va tartib- 
ga solishni ta’minlash maqsadida mustaqil hukmdor va fuqarolar 
o ‘rtasida o‘rnatilgan o'zaro kelishuvdan keltirib chiqaradi. Davlat 
hokimiyatni bo‘lish masalasi tadqiq etiladi.
XIX asrda davlatning paydo bo‘lishini bir guruhning ikkinchisini 
bosib olish bilan izohlovchi zo‘ravonlik nazariyasi (asoschisi avstri- 
yalik sotsiolog va huquqshunos L. Gumplovich) keng tarqaldi.
Psixologik nazariya davlatning paydo boTishini inson dahosidan 
tug‘ilgan g‘oyalardan keltirib chiqaradi.