Siyosatshunoslik

A n ’anaviy legitimlik
azaldan o ‘rnatilgan tartiblarning 
buzilmasligi va muqaddasligiga bo'lgan ishonchga, hokimiyatga 
bo'ysunishlik urf-odatlariga binoan qaror topadi. Uning negizi- 
ni siyosiy an’analaiga, urf-odatlarga ishonch tashkil etadi. Bunday 
hukm ronlikning sof ko‘rinishi patriarxal hukmronlikdir. Veber 
uni tuzilishiga ko‘ra oilaga o ‘xshatadi. Hokimiyatning ushbu 
turida lavozimga tayinlashda intizom yoki o ‘z sohasidan yaxshi 
xabardorlikdan ko‘ra shaxsiy sadoqat m uhim xislat hisoblanadi. 
A n’anaviy legitimlik monarxiyalarga xos xususiyatdir. Bunda 
ko‘p asrlik an’analarga, hokimiyatning meros tariqasida o'tishiga,
1 
Вебер М.
Избранные произведения. — М., 1990. — С. 645-646 / /
Ирхин
Ю.В., Зотов В.Д., Зотова Л.В.
Политология. — М., 2000. — С. 171—172.
143

---

fuqarolarning hukmdorlarga so‘zsiz bo‘ysunishlariga asoslanila- 
di.
2. 
Xarizmatik legitimlik
(yunon tilida «charisma» — xudo to ­
m onidan in ’om etilgan ilohiy qobiliyat) shaxsning haddan tash- 
qari ilohiy qobiliyatiga, favqulodda iste’dodiga, ya’ni xarizma- 
siga ishonishga asoslanadi. Uning negizini tarixiy an’analar emas, 
balki xalqning muayyan shaxsga nisbatan cheksiz ishonchi tashkil 
etadi. Xalq liderni o ‘z dohiysi sifatida qabul qiladi. Dohiy esa 
gunohsiz va xatosiz deb his qilinadi.
0 ‘tish davri siyosiy tizim larida hokimiyatning xarizmatik 
legitimligi tez-tez kuzatiladi. H ar bir tarixiy davr m uayyan 
xarizmatik turdagi legitimlikni ilgari suradi. Bundan hozirgi davr 
ham istisno emas.
3. 
Oqilona-huquqiy legitimlik
legitimlikning mustaqil turi. U 
fuqarolarning alohida shaxslarga emas, balki davlat tuzilishiga 
bo‘lgan ishonchiga asoslanadi. U ning asosini oqilona anglan- 
gan manfaatlar tashkil etadi. Bu m anfaat kishilarda um um ja- 
hon tom onidan e ’tirof etilgan qoidalar b o ‘yicha shakllangan 
hukum at qarorlariga ixtiyoriy b o ‘ysunish hissini, istagini uy- 
g‘otadi. Legitimlikning bu turi liberal hokimiyat mavjud b o ‘lgan 
jamiyatlarda qaror topadi, chunki liberal hokimiyat ijtimoiy 
tashkilotlar va kuchlar o ‘rtasida konsensusga sharoit yaratadi.
Oqilona huquqiy legitimlik ilg‘or, demokratik davlatlarga xos 
xususiyatdir. Bunday davlatlarda odam lar rahbar shaxsga emas, 
balki qonunlarga b o ‘ysunadilar, hokimiyat vakillari demokratik 
prinsiplar asosida saylanadilar va faoliyat yuritadilar. Ularda 
konstitutsiya asosiy huquqiy hujjat hisoblanib, ijtimoiy xulq- 
atvorning muayyan qoidalarini belgilab beradi. Bu qoidalarga 
barcha fuqarolar, shu jum ladan, siyosiy rahbarlar ham amal 
qilishlari urfga aylanadi. Ayrim hollarda, ayniqsa, shakllana- 
yotgan demokratiyalarda hokimiyatning legitimligi saylanuvchi 
tashkilotlarga bo‘lgan hurmat emas, balki davlatning aniq rahbar 
shaxsiga nisbatan b o ‘lgan hurmatga asoslanishi ham mumkin. 
Hozirgi zam on siyosiy amaliyotida oqilona-huquqiy legitimlik­
ni sof, mukammal tarzda uchratish qiyin, uni ko‘pincha boshqa 
turlar bilan bog‘langan, oqilonalikning a n ’anaviylik bilan to ‘ldi- 
rilgan va boyitilgan holida uchratish mumkin.
144

---

Xulosa qilib aytganda, hokimiyat legitimligi aholm ing siyo­
siy madaniyatiga asoslanadi va tuzum ning fuqarolarning qadri- 
yatli tasaw urlariga mos kelishini anglatadi. Am m o legitimlikka, 
ya’ni fuqarolar m a’qullashi va quw atlashiga ega b o ‘lmasdan 
turib, hokimiyatning samaradorligiga erishish murakkabdir. Bu 
esa siyosiy hokim iyatdan jamiyatdagi o ‘tkir iqtisodiy va ijtimoiy 
m uam m olarni yechish qobiliyatini am alda nam oyish etishni ta- 
lab qiladi.