Sivilizatsiya” nima?

2-savolning bayoni:

VII-VIII asrlar mobaynida yapon davlati shakllanayotgan boshqaruv institutlarini g’oyaviy jihatdan asoslashga uringan. “Kodziki” (712 y.) va “Nixon syoki” (720 y.) kabi afsonaviy-yilnoma to’plamlar birinchi navbatda shunga xizmat qilishi lozim bo’lgan. Ularning vazifasi davlat mafkurasini yaratish, ya’ni “afsona” va “tarix” ni moslashtirish bo’lgan: “Kodziki” va “Nixon syoki” voqealari “xudolar erasi” va imperatorlar erasi” ga bo’linadi.

Sintoistik afsonalar zamirida umumdavlat mafkurasini yaratishda muhim bosqich bo’lgan “Kodziki” va “Nixon syoki” to’plamlari xitoy tilida yozilgan. “Nixon syoki” sulola yilnomasi sifatida qabul qilingan. “Kodziki” Ono Yasumaro tomonidan Xieda-no Are og’zidan yozib olingan. Uzoq vaqtgacha xitoy adabiy tili yapon madaniyatining tili bo’lib keldi va u birinchi navbatda davlat ehtiyojlariga xizmat qildi. Imperator Se­toku davrida bo’g’inli yapon alifbosi yaratildi va rasmiy yozuv sifatida joriy etildi.

Sintoizmning davlat qurilishiga faol jalb etilishi bilan buddizm bu sohada o’z ahamiyatini yo’qota boshladi. Bu ayniqsa 771 yilda budda monaxi Dokyo tomonidan o’tkazilgan muvaffaqiyatsiz to’ntarishdan so’ng sezila boshladi. Nara ibodatxonalari va monastirlaridaga budda ruhoniylarining ta’sirini kamaytirish uchun 784 yilda poytaxt Nagaokaga, 794 yilda Xeyanga ko’chiriladi. Davlatning qo’llab-quvvatlashishidan qisman mahrum bo’lgan buddizm baribir alohida shaxsning shakllanishida katta ahamiyatga ega bo’lib qolaverdi.

Buddizm bilan bir qatorda Yaponiyaga ushbu dinning ehtiyojlariga xizmat qiluvchi moddiy majmua ham kirib keldi. Ibodatxonalar qurilish, budda va bodxistavlarning haykallari va boshqa marosim buyumlarini ishlab chiqish boshlandi. Sintoizm esa bu davrda hali rivojlangan yopiq diniy inshootlar qurish an’anasiga ega emas edi. Koreya va Xitoy prototiplariga o’xshash jihatlar bilan bir qatorda yapon ibodatxonalari qurilishi o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib bordi.

Me’morchilikda o’ziga xos yapon uslubi shakllana borgan. Masalan, Syotoku tomonidan barpo etilgan Xoryu-dzi ibodatxona majmuasiga o’xshashi Xitoyda ham, Koreyada ham uchramaydi. Takamatsudzuka qo’rg’onidagi freskalar ham materik namunalaridan ko’p jihatlari bilan farq qiladi.

Yaponiyadagi eng yirik budda yodgorliklaridan biri 90 ga. maydonni egallagan Todaydzi ibodatxonasidir (VIII asr o’rtalari). Sof diniy ehtiyojlardan tashqari ushbu inshoot umumdavlat ahamiyatiga ega dunyoviy marosimlarni o’tkazish uchun ham xizmat qilgan. Todaydzining “Oltin pavilon”i (“kondo”) vayronkor yong’inlardan so’ng bir necha bor qayta qurilgan. Bugungi kunda u dunyodagi eng yirik yog’och inshoot sanaladi. Uning balandligi – 49, kengligi – 57, uzunligi 50 metr. Unda kosmik budda Vayrochananing 18 metrlik haykali joylashgan. Ammo keyingi davrda Yaponiyada kichik hajmga intilish kuchaygan.

VII-VIII asrlardan boshlab buddaning bronza haykallari asosan Xitoy va Koreyadan keltirilgan yoki u yerdan kelgan ustalar tomonidan yaratilgan. VIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab keng tarqala boshlagan loklangan, sopol va yog’och budda tasvirlarida mahalliy ikonografiya an’analarining ta’siri sezilarli ekanligini ko’rish mumkin. Shu davrdan boshlab yapon buddizmining buyuk vakillari (Gyosin, Gien, Gandzin va h.k.) ning portret tasvirlari yaratila boshlangan.

O’rta asr yapon she’riyati bugungi kunda butun dunyoga mashhur. Ammo bizgacha yetib kelgan birinchi she’riy to’plam – “Kayfuso” (751 y.) xitoy tilidagi she’rlardan iborat. Ko’p vaqt o’tmay tuzilgan yapon she’rlari to’plami – “Man’yosyu” iyerogliflarning fonetik yozuvi “man’yogana” yordamida yozilgan. “Man’yosyu”ga turli davrdagi she’rlar kiritilgan: folklor va diniy she’riyat namunalari, xalq qo’shiqchilik ijodi bilan aloqasini yo’qotmagan mualliflik she’rlari. Ammo “Man’yosyu” yaratilgandan so’ng xitoy tilining yuksak obro’si yapon she’rlarining uzoq vaqtgacha yozma madaniyat doirasidan chiqib ketishiga olib keldi. Yapon tilidagi navbatdagi to’plam “Kokinsyu” faqatgina X asr boshiga kelib paydo bo’ldi.

Ajoyib va mustaqil xeyan madaniyatiga asos bo’lgan davr yaponlar uchun qat’iyatli va samarali o’rganuvchanlik davri bo’ldi. Turli xalqlar yutuqlarini o’zlashtirish xususiyatiga qaramasdan, yaponlar o’z o’tmish madaniyatlariga nisbatan merosiylikni saqlab qola oldilar. IX asr boshlariga kelib o’zga xalqlar yutuqlari hisobiga boyitilgan yapon madaniyati mustaqil taraqqiyot uchun yetarlicha ichki kuchga ega edi.