Sitoplazmatik irsiyat va o’zgaruvchanlik

2. Sektorial ximera. Bunda mutant tо‘qima epidermisdan о‘zakkacha bо‘lgan sektorni qoplab olgan bо‘ladi((^)).
3. Meriklinal ximera. Bunda о‘zgargan mutant tо‘qima ichki tо‘qimani tashqi tomondan bir yoki bir necha sektor bо‘yicha о‘rab olgan bо‘ladi (0)
Sitoplazmatik erkak pushtsizligi yoki sterilligi (SES).
Sitoplazmatik erkak pushtsizligi yoki sterilligini 1932 yilda M.I.Xadjinov Rossiyada va M.Rods Amerikada bir-biridan bexabar ravishda makkajо‘xori о‘simligida topganlar. Keyinchalik bu hodisa boshqa gulli о‘simliklarda ham keng tarqalganligi aniqlandi. SES asosan uch xilda namoyon bо‘ladi:
1. О‘simliklarning erkak generativ (jinsiy)organlari umuman rivojlanmaydi (puch bо‘ladi). Bunday о‘simliklar tamakining ba’zi turlarida kuzatilgan.
2. Gulning changdonida chang donachasi yetiladi, lekin u pushtsiz (steril) bо‘ladi. Bu xil sterillik kо‘prok, makkajо‘xori о‘simliklarida kuzatiladi.
3. Gulning changdonida normal chang donachalari hosil bо‘ladi, lekin changlatishda changdon ochilmaydi va chang tarqalmaydi. Bu hodisa ba’zan pomidorning ayrim navlarida uchraydi.
Yuqorida ta’riflaigan SES-ning uchala xilida ham sterillik saqlanadi. Hozirgi vaqgda SES-ning rо‘y berish sabablarini tushuntiruvchi 3 ta gipoteza mavjud:
1.Virusli nfeksiyalar gipotezasiga binoan jinsiy kо‘payishda tuxum hujayra sitoplazmasi orqali virusli infeksiyalar nasldan-naslga о‘tadi va sterillikka sabab bо‘ladi.
2. SES uzoq formalarni duragaylashning natijasidir. Bir tur organizm hujayrasining yadrosiga, ikkinchi tur organizm hujayrasi sitoplazmasining mos kelmasligi sterillikka olib keladi.
3. SES sitoplazmadagi plazmogenlarning spetsifik mutatsiyalanishidir.
Hozirgi vaqtda haqiqatga eng yaqini uchinchi gipotezadir, chunki uni isbotlovchi dalillar juda kо‘p. Organizmning pushtli (fertil) yoki pushtsiz (steril) holatlarda bо‘lishi hujayra yadrosidagi mutant gen va sitoplazmadagi plazmogenlarning harakat kuchiga bog‘liq.