Sirtqi fakultet “iqtisodiyot, boshqaruv, soliqlar va sug’urta” kafedrasi “iqtisodiy xafsizlik” ta’lim yo‘nalishi

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
/
SIRTQI FAKULTET

“IQTISODIYOT, BOSHQARUV, SOLIQLAR VA SUG’URTA” KAFEDRASI

“IQTISODIY XAFSIZLIK” TA’LIM YO‘NALISHI
3-KURS IX-50-2 GURUHI TALABASI
ABDULLAYEV MUHAMMADNING
“ MOLIYAVIY TAHLIL ” FANIDAN
Yakuniy nazorat ishi
3-вариант
1.Moddiy resusrslar tahlili
2.Ishlab chiqarish xarajatlari tahlili
3.Mehnat resurslarining tartibi va strukturasi va denamikasi tahlili
1.
Bu yerda M – materiallarga rejaviy ehtiyoj; 
Me – rejadagi mahsulotni ishlab chiqarishni ta’minlash uchun 
materiallarga ehtiyoj; 
Zm
yo


 – davr oxiri uchun materiallar zaxirasi; 
Zm
yb


 – davr boshi uchun materiallar zaxirasi. 
Davr boshida zaxira tashkil qilish uchun moddiy resurslarga 
ehtiyoj uchta baho asosida aniqlanadi: 1) natural o‘lchov birliklarida, 
bu ombor binolariga ehtiyojni belgilash uchun zarur; 2) qiymat 
bo‘yicha – aylanma mablag‘larga ehtiyojni aniqlash uchun; 3) 
ta’minlanganlik kunlarida – yetkazib berish grafigi bajarilishini 
rejalashtirish va nazorat qilish maqsadida.
Korxonaning kunlar bo‘yicha zaxiralar bilan ta’minlanganligi 
quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
1
;


g i

m i

k

Z

Z

R
=


Bu yerda Z
k
– kunlar bo‘yicha xomashyo va materiallar zaxirasi; 


Z
mi
– i-turdagi material resurslarning natural yoki qiymat 


ko‘rsatkichlarida ifodalangan zaxiralari; 
R
1gi


 – i-turdagi material resurslarning xuddi shu o‘lchov birligida 
bir kunlik sarfi. 
Materiallarning bir kunlik sarfi tahlil davri uchun i-turdagi material 
resurslarning jami sarfini davrdagi kalendar kunlar miqdoriga bo‘lish 
bilan aniqlanadi.
Zaxiralarni qoplashning ichki va tashqi manbalari mavjud. 
Tashqi manbalarga tuzilgan shartnomaga muvofiq yetkazib 
beruvchilardan olingan material resurslar taalluqli sanaladi.


Ichki 
manbalar – bu xomashyoni chiqitga chiqarishni kamaytirish, 
ikkilamchi xomashyodan foydlanish, material va yarimfabrikatlarni 
o‘zi tayyorlash, ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlarini joriy qilish 
natijasida materiallarni tejash.

102 
Material resurslar bilan ta’minlanganlik tahlili jarayonida 

quyidagilar aniqlanadi: 
1) material resurslarga ehtiyojlarning ularni yetkazib berish 
bo‘yicha shartnomalar bilan ta’minlanganlik darajasi va uning 
bajarilishi; 
2) yetkazib berishlar maromiyligi va ishlab chiqarish dasturi 
bajarilishiga yetkazib berishdagi buzilishlar ta’siri; 
3) tovar zaxiralari bilan haqiqatda ta’minlanganlikning rejadagi 
bilan muvofiqligi; 
4) material resurslar bilan ta’minlash yetarli bo‘lmaganligiga 
bog‘liq ravishda ishlab chiqarish hajmining kamayishi. 
Material resurslarga ehtiyojlarning yetkazib berish bo‘yicha 
shartnomalar bilan ta’minlanganlik darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar 
orqali baholanadi: 
- reja bo‘yicha ta’minlanganlik koeffitsiyenti Kt.r: 
;
ehtiyoj

Rejaviy
summa

yicha
bo‘

ar
shartnomal

Tuzilgan
=

tr


K
- haqiqatda ta’minlanganlik koeffitsiyenti Kt.h: 

Haqiqatda yetkazib berilgan material

resurslar qiymati 
K
t.h

=
.

Rejaviy ehtiyoj 
Keltirilgan koeffitsiyentlar tahlili materiallarning har bir turi 
bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Yetkazib beruvchilardan olingan materiallar miqdori, ularning 
standartlar, texnik shartlar va shartnoma shartlariga muvofiqligi 
tekshiriladi.
Agar materiallar pasaytirilgan navlilikda olingan bo‘lsa, u holda bu 
mahsulot birligiga sarf-xarajatlar ortishiga yoki tayyor mahsulotlar 
sifatining mutanosib yomonlashishiga olib keladi. Bunday holatlar 
yengil sanoat uchun xos sanaladi. Mashinasozlik korxonalariga 
nomutanosib profilli metalloprokatlar kelib tushishi, odatda, 
materiallarni ortiqcha sarflash va chiqindi ko‘payishiga, mehnat sig‘imi 
ortishi va mahsulot tannarxi qimmatlashishiga sabab bo‘ladi. Bundan 
yetkazib beruvchilardan olingan materiallar sifati va assortimenti 
103 
shartnoma shartlariga muvofiq yoki muvofiq emasligini oydinlashtirish 
zarurati yuzaga keladi.
Tahlil jarayonida material resurslarni tashish ehtiyojining ularni 
yetkazib berish shartnomalari bilan ta’minlanganligi va haqiqatda 
bajarilishini tekshirish zarur.