Sirtqi bo’lim marketing yo’nalishi kurs ishi маvzu: O’zbekistonda agromarketingni rivojlanishi

1.3. Qishloq xo`jaligi marketingi strategiyasini tuzish

Tadqiqotlarni olib borish natijasida marketologlar maqsadli bozor rivojlanishi prognozlarini, qishloq xo`jaligi fermeri va shirkatning unda harakat qilish maqsadi, srategiyasi va taktikasini, uning tovar, narx, sotish siyosati hamda sotishni rag`batlantirish va reklanma tadbirlari o`tkazish siyosatisotishni o`z ichiga olgan qishloq xo`jaligi fermeri va shirkatlarining ishlab chiqarish – sotish faoliyatining strategik, taktik va operativ rejalarini tuzib chiqishadi.

Muqobil strategiyani ishlab chiqish qishloqda tadbirkorlikning samarali bo`lishini belgilab beradi. Marketing bozor strategiyalarining turli xil variantlarini taklif etadi: global va umumiy – talab holati va darajasi, bozorni qamrash me`yori, bozor ulishi, tovar va bozorning yangiligiga ko`ra. Marketing dasturlari marketing faoliyatida juda ham muhim o`rinni egallaydi, qishloq xo`jaligi fermerining bozordagi o`rni qandaydir ma`noda ana shu dasturlarning sifatli ishlab chiqilishi va samarali amalga oshirilishiga bog`liq.

Tovar siyosati qishloq xo`jaligi fermerining raqobatdagi pozitsiyasini oshirishga qaratilgan marketing mix kompleksining tarkibiy qismi bo`lgan maxsus marketing dasturini ifodalaydi. Bunda bu siyosat chiqarilayotgan qishloq xo`jaligi mahsulotlarining iste`mol xususiyatlarini, ularning yangi turlarini ishlab chiqish va raqobatdoshligini oshirish, qishloq xo`jaligi mahsulotlarining hayotiy siklini uzaytirish va ularning assortimentini optimallashtirishga qaratiladi. Bu choralar tanlangan bozor segmentidan qishloq xo`jaligi mahsulotlarining sifat tasniflari va xususiyatlarini iste`molchilarning aniq talablari darajasiga yetkazish va uning samarali sotilishini ta`minlashni ko`zda tutadi.

Narx siyosati qishloq xo`jaligi fermeri va shirkatining bozorda uzoq muddatli harakatidagi narx strategiyasini va qishloq xo`jaligi mahsulotlarining har bir guruh va turiga hamda bozorning aniq bir segmentiga nisbatan qisqa muddatli narx taktikasini aniqlashni bildiradi.

Narx siyosati tovar narxini o`zgartirib, raqobatbardoshligini oshirishga imkoniyat yaratadi (bozor munosabatlari sharoitida savdo faoliyatini olib borish talab qilinganidek) va bozor talablaridan va boshqa omillar asosida narx belgilashni taminlaydi.

Odatda, narx siyosati bir necha bozor strategiyalarini o`z ichiga oladi: “bozorga yorib kirish” siyosati (penetration policy), “qaymog`ini olish” siyosati (skimming policy), differensiyalangan, diskrinimatsiyalovchi, raqobatbordosh, obro`li narxlar va boshqa turdagi narxlar, chegirma va narxli imtiyozlar siyosati va b. Narx siyosati, shuningdek, taqribiy miqdorda ifodalangan, belgilanadigan narx darajasini aniqlash metodologiyasi va shartnoma narxini hisoblash va qayd qilish metodikasini o`z ichiga oladi.

Sotish siyosati qishloq xo`jaligi mahsulotlarini to`g`ridan – to`g`ri va bilvosita usillar orqali sotish kanallarini vujudga keltirishni nazarda tutadi. To`g`ridan – to`g`ri usul sotish filiallari, omborlar, stansiya va texnik xizmat ko`rsatish markazlarning bevosita ishlab chiqaruvchi qishloq xo`jaligi fermeri va shirkat xo`jaligi tomonidan tashkil qilinishini ko`rsatadi, ya`ni o`zining sotish tizimi orqali. Bilvosita usul savdoning mustaqil vositachilar orqali amalga oshirilishini bildiradi. Qishloq xo`jaligi femeri intensiv, selektiv va “esklyuziv”sotish sistemalaridan foydalanish, nolinchi yoki ko`p darajali sotish tarmoqlarini yaratish, sotishning vertikal va gorizantal strukturalarini aniqlashi mumkin. Chakana, ulgirji va tashqi savdo sotish sistemalarini ishlab chiqish ham qishloq xo`jaligi fermerining sotish siyosatiga kiradi.

Kommunikatsion siyosat qishloq xo`jaligi mahsulotlarining bozorga olib kirilishiga qaratilgan tadbirlar kompleksini rejalashtirish va amalga oshirishni anglatadi. Bu sohada turli xil reklama ko`rinishlaridan foydalaniladi, jamoatchilik bilan aloqalar o`rnatiladi, sotishni rag`batlantirish, sotishdan oldingi va keyingi xizmatko`rsatish hamda zamonaviy savdo markasi, ya`ni “brend”lardan foydalanadi.

Marketing – qishloq xo`jaligi fermeri va shirkat xo`jaligi boshqaruv faoliyatining yaxlit konsepsiyasi bo`lib, umumiy prinsiplar va funksiyalar bilan xarakterlanadi va qishloq xo`jaligi fermerining ishlab chiqarishi va sotishni tashkil qilishi iste`molchilarning talablarini qondirishga yo`naltirilgan. Ammo, qishloq xo`jaligi fermerini boshqarishning marketing konsepsiyasini qo`llashsohasi va obyektiga qarab marketingning turli xil ko`rinishlari ko`rsatiladi.

Rivojlanish xususiyati va yondashuvlaridan kelib chiqib, uning “menejeristik”, “bixevioristik”, “integrallangan”, “innovatsion”, marketingni konsepsiyasi to`g`ridan – to`g`ri, strategik, ekologik va ijtimoiy marketing turlari mavjud.

Qishloq xo`jaligi mahsulotlariga bo`lgan talabning xususiyatlariga qarab quydagi marketing turlari mavjud:

konversion – negativ, manfiy talabni ijobiyga aylantiradi;

kreativ –bozorda ma`lum vaqtda muayyan tovarga talab yo`q bo`lsa, talabni yaratadi;

rag`batlantiruvchi – past darajadagi talabni oshiradi;

remarketing – susayayotgan talabni jonlantiradi;

sinxromarketing – o`zgarib tiruvchi talabni barqarorlashtiradi;

-qo`llab – quvvatlovchi – optimal talab saqlanishini ta`minlaydi; -demarketing – ochiqcha yuqori talabni pasaytiradi.

Marketing taklif qilinayotgan tovar va xizmatlarning ko`rinishlariga qarab bir qancha turlarga bo`linadi. Xususan, marketing o`zining shaxsiy xususiyatlariga ega bo`lgan iste`mol tovarlari marketingi, qishloq xo`jaligi mahsulotlari marketingi, bank va moliya marketingi, savdo – sotiq marketingi, turistik biznes marketingi, ilmiy – texnikaviy marketing, g`oyalar marketingi va boshqa turlarga bo`linadi.

Tashkilot va qishloq xo`jaligi fermeri va shirkatining turiga, tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanadigan subyektga qarab quydagi qishloq xo`jaligi marketing turlari mavjud: notijorat va tijorat tashkilotlar marketingi, qishloq xo`jaligi kichik biznes marketingi, saylov oldi kompaniyalar, alohida shaxslar marketingi va boshqalar.

Marketing (ingl. Market – bozor) – tadbirkor muhitini, bozorni , iste`molchining aniq talabini va ular uchun ishlab chiqarilgan, qishloq xo`jaligi korxonalarning ishlab chiqarish, sotish va xizmat ko`rsatish bilan bog`liq bozor konsepsiyasidir. Qishloq xo`jaligi marketingi maqsadi – talabni shakllantirish va rag`bantlantirish, qishloq xo`jaligi ishlab chiqaruvchisi ishining rejalari va qabul qilinadigan boshqaruv qarorlarining asosligini ta`minlash hamda qishloq xo`jaligi mahsulotlarining savdo ko`lami, bozor hssasi va foydasini ko`paytirishdan iborat. Sotiladigan, ya`ni bozori chaqqon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish – qishloq xo`jaligi fermeri faoliyati marketing nuo`tai nazaridan yondashishining asosiy nishonidir.

Qishloq xo`jaligi marketingi uchun quydagi asosiy holatlar yoki tamoyillar xosdir:

1. 
   Qshloq xo`jaligi biznesining iste`molchilar talablariga qarab ish tutishi;
   
2. 
   Sgmentatsiya va maqsadli bozorni aniqlash;
   
3. 
   ishlab chiqarishni tashkil etishning aktiv va potensial iste`molchilarning tlablariga va bozor sharoitlarining o`zgarishiga moslashishi yoki egiluvchan ta`siri;
   
4. 
   yangiliklar kiritish;
   
5. 
   strategik rejalashtirish va boshqalar.
   

Tadqiqotlar olib borish natijasida marketologlar maqsadli va o`irkatining unda harakat qilish maqsadi, strategiyasi va taktikasini, uning tovar, narx, sotish siyosatini hamda sotishni rag`batlantirish va reklama tadbirlari o`tkazish siyosatini o`z ichiga olgan qishloq xo`jaligi fermeri va shirkati ishlab chiqarish – sotish faoliyatining strategik, taktik va operativ rejalarini tuzib chiqishadi.

Muqobil strategiyani ishlab chiqish qishloqda tadbrkorlikning samarali bo`lishini belgilab beradi. Marketing bozor strategiyalarining turli xil variantlarini taklif etadi: global va umumiy – talab holati va darajasi, bozorni qamrash me`yori, bozor ulishi, tovar va bozorning yangiligiga ko`ra. Marketing dasturlari marketing faoliyatida juda ham muhim o`rinni egallaydi, qishloq xo`jaligi fermerining bozordagi o`rni qandaydir ma`noda ana shu dasturlar sifatli ishlab chiqilishi va samarali amalga oshirilishiga bog`liq.