Sirt faol moddalar

---

Sirt faol moddalar

Sirt faol moddalar - satxlar (fazalar) chegarasiga adsorbsiyalanib, sath energiyasini (sirt

taranglikni) pasaytiradigan moddalar. Moddalarning fazalar chegarasiga adsorbsiyalanib, hajmiy

konsentratsiyaga bogʻliq tarzda sirt taranglikni pasaytirish xossasi sirt faollik deyiladi. U

Gibbsning adsorbsiya tenglamasi r=(C/RT)(dc/dc) tarkibiga kiruvchi G=da/dc qiymat bilan

ifodalanadi. Yukrridagi tenglamaga muvofiq Sirt faol moddalarm. uchun Gibbs adsorbsiyasi

nuldan katta boʻlishi (G>0) lozim. Natijada adsorbsion qavatdagi modda konsentratsiyasi eritma

hajmidagi konsentratsiyadan yuqori boʻladi. Sirt faol moddalarm. molekulasi difil tuzilishga ega

bulib, 2 qism: qutblanmagan — gidrofob (suvdan qochuvchi) va qutblangan — gidrofil (suvga

tortiluvchi) qismlardan iborat. Shu tufayli Sirt faol moddalarm. 1 ta erituvchining uzida sharoitga

qarab, ham chin, ham kolloid eritma hosil qila oladi. Qutblanmagan guruhlar suvli sharoitda oʻzaro

gidrofob taʼsirlanishga uchraydi. Agar gidrofob kiyem zanjirida 10—22 uglerod atomi saqlansa,

ularning gidrofob taʼsirlanishi tufayli, shuningdek, qutblangan guruhlarning suv bilan kuchli

taʼsirlanishi oqibatida Sirt faol moddalarm. molekulalarining oʻzaro assotsialanishi (birlashishi)

roʻy beradi, natijada yirikrok, zarralar hosil boʻladi. Kolloid Sirt faol moddalarm. eritmasida

mitsellalar hosil boʻlishi termodinamik jihatdan qulaydir. Bir xil qutblanmagan guruxlarning oʻzaro

taʼsirlanishi Gibbs energiyasining oʻzoʻzidan kamayishiga olib keladi. Hosil bulgan mitsellalar

yadrosini kugblanmagan radikallar, tashqi qobigʻini esa qutblangan guruxdar tashkil etadi. Bu, uz

navbatida, gidrofob guruxlarning suv bilan eng kam taʼsirlashini taʼminlaydi.

Kolloid Sirt faol moddalarm.ning mitsella hosil qiladigan eng kichik konsentratsiyasi mitsella

hosil qiladigan kritik konsentratsiya deyiladi. Eritma konsentratsiyasiga qarab mitsellalar shakli

oʻzgaradi. Kichikroq konsentratsiyada dastlab sferik (sharsimon) mitsellalar hosil boʻladi,

konsentratsiya ortishi bilan mitsellalardan Sirt faol moddalarm. molekulalarining soni ortib,

shakli silindr, soʻngra plastinka shakliga oʻzgarib boradi. Kritik konsentratsiya qiymati Sirt faol

moddalarm. tabiatiga, traga, yot moddalar va, ayniqsa, elekrolitlar mavjudligiga bogʻliq. Sirt faol

moddalarm. molekulasidagi gidrofob guruxdar uzunligi ortsa, kritik konsentratsiya qiymati

kichiklashadi. Bu qiymat eritmaning kinetik faol zarralari soni va oʻlchamiga bogʻliq xossalari,

mas, sirt taranglik, elektr oʻtkazuvchanlik, optik xossalari boʻyicha aniklanadi.

---

Kolloid Sirt faol moddalarm. eritmasining muhim xossasi — solyubilizatsiya. Sirt faol

moddalarm. ishtirokida erimaydigan yoki oz eriydigan kichik molekulali birikmaning suv fazasiga

oʻz-oʻzidan oʻtishi solyubilizatsiya deyiladi. Solyubilizatsiya mexanizmi qutblanmagan

modallarning mitsellaning gidrofob yadrosida erishidir. Solyubilizatsiya hodisasi oziq-ovqat

sanoatida, farmatsevtika amaliyotida keng qoʻllanadi.

Organizmda ham Sirt faol moddalar mavjud. Ular surfaktantlar deb ataladi. Sirt faol

moddalarning ionli, ionsiz; anion faol, kation faol, amfolit turlari mavjud. Ular xalq xoʻjaligining

turli sohalarida emulgator, solyubilizator, stabilizator, hoʻllovchi, flotoreagent, yuvuvchi vosita

sifatida ishlatiladi. Oʻzbekistonda Sirt faol moddalar boʻyicha K. S. Ahmedov tashkil qilgan ilmiy

maktabda katta izlanishlar olib boriladi.

Ahmedov K., Aminov S., Sirt aktiv moddalar, T., 1972; Zimon A.D., Leshenko N.F., Kolloidnaya

ximiya, M., 2001.

Sobirjon Aminov.

Bu maqolada 

boshqa til boʻlimlariga ishorat

 yoʻq. 

Siz ularni topib va ushbu maqolaga qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin.

Ko‘proq o‘rganish

Ushbu maqolada 

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi

 (2000-2005)

maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola 

chaladir

. Siz uni 

boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sirt_fao

l_moddalar&action=edit)

 

Vikipediyaga

 yordam berishingiz mumkin. 

Bu andozani 

aniqrogʻiga

 almashtirish kerak.

Adabiyot

---

  Soʻnggi tahrir 4 kunlar avval 87.237.238.131 tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Sirt_faol_moddalar&oldid=21

94787

" dan olindi