Sirdaryo viloyat pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish instituti “Ijtimoiy fanlar va ma’naviyat asoslari”

Ishning maqsad va vazifalari. Mazkur BMIda ÿz oldimizga ulug’ bobokalonimiz Beruniy faoliyati, uning betakror ilmiy merosining tarixiy ahamiyatini ochib berishni maqsad qilib qo’ydik. O’z maqsadimizga etish uchun Berruniy hayoti va faoliyati, uning ilm-fan sohalariga qo’shgan xissasini umumlashtirib, bu ulug’ siymoning xalqimiz milliy ma’naviyati va madaniyatida, umuman tarixda tutgan o’rnini, ijtimoiy-siyosiy va falsafiy qarashlarini yoritib berishni vazifa deb belgiladik.

Mavzuning o’rganilish darajasi. Beruniy ijodi va faoliyatiga XX - asr faylasuf, tarixchi olimlarining ko’plab asarlari bag’ishlangan. Beruniyning ayrim qo’lyozma asarlari tarjima qilinib, har tomonlama tadqiq etilgan. Bunday asarlar jumlasiga P.T.Bulgakovning “Beruniyning hayoti va asarlari”, A.Irisovning “Abu Rayxon Beruniyning “Hindiston” asari”, K.Holxÿjaevning “Beruniy va uning geodeziya faniga doir ishlari” asari va boshqalar kiradi¹. Beruniy tug’ilgan kunining 1000 yilligiga bag’ishlab o’tkazilgan ilmiy-nazariy anjuman materiallari, bir qator mualliflar tomonidan yaratilgan “Beruniy o’rta asr buyuk olimi” to’plamida mutafakkirning hayoti va faoliyati har tomonlama tahlil etilgan². Tarixchi N.Norqulovning “Beruniy va Xorazm” risolasida allomaning bizgacha etib kelmagan va e’lon qilinmagan asarlarini o’rganish natijasida Xorazm tarixi bayon qilingan³. M.Xayrullaevning “O’rta Osiyoda ilk uyg’onish davri madaniyati” risolasida Beruniyning madaniyatimiz tarixida tutgan o’rni haqida fikrlar bayon etiladi⁴.

E.Zaxau ÿzining “Xorazm tarixi va xronologiyasiga doir” asarida Beruniyning “Kitob ul ... fi axbori Xorazm” (Xorazm to’g’risida habarlar haqida suhbatlar) deb atalgan va Abulfazl Bayxaqiy tomonidan “Mamox... Xorazm” nomi bilan tilga olingan deb, asardan parchalar keltiradi. Acar to’g’risida ma’lumotni Yoqut Xamaviyning “Mujam ul buldon” asarida uchrash mumkinligini yozadi.

Beruniy hayoti va faoliyati to’g’risida ayrim ma’lumotlar boshqa bir qator o’rta asrdagi O’rta Osiyo va O’zbekiston tarixiga bag’ishlangan qo’llanma va risolalarda uchraydn. Bularning barchasidan BMIni yozishda foydalanishga harakat qildik.