Simmetrik Shifrlash usuli Vernam shifri

Topshiriq
Quyida berilgan (To) so‘zlardan berilgan kalit so‘zlar yordamida
shifrlangan xabarni (Tm) aniqlang va teskari jarayon orqali deshifrlang.

№	Shifrlanadigan so‘z (to)	kalit so‘z (k)	№	Shifrlanadigan so‘z (to)	kalit so‘z (k)
1	dasturiy_qaroqchilik	piyola	26	televizor_kanali	sarob
2	bibliografik_tavsif	musiqa	27	yulduzlar_jilosi	kitob
3	tezyordam_mashinasi	mushuk	28	kasalxona_binosi	temir
4	dasturiy_vositalar	ananas	29	kutubxona_kitobi	palov
5	taqinchoqlar_narxi	stakan	30	kosmonavtlar_uyi	ermak
6	yilpigichlar_rangi	shahar	31	qiziq_matematika	devor
7	universitet_binosi	beshik	32	yangi_muzlatgich	yurak
8	dasturiy_jamlanma	dollar	33	bazis_variantlar	rasm
9	axborot_eskirishi	hakker	34	karnay_surnaychi	stul
10	axborot_butunligi	kosmos	35	tilla_tishchalar	mars
11	dasturiy_mahsulot	qizlar	36	bilimlar_ombori	shox
12	axborot_agentligi	gitara	37	axborot_biznesi	qasr
13	dasturiy_ilovalar	jarlik	38	axborot_balansi	lift
14	militsiya_idorasi	sigir	39	direktor_xonasi	taxt
15	qulupnay_sharbati	xurmo	40	askarlar_hayoti	gips
16	raqamlar_ayirmasi	bozor	41	buyruqlar_satri	kema
17	shaftoli_sharbati	limon	42	yangi_daftarlar	olma
18	fotoapparat_qismi	nemis	43	tish_doktorlari	orol
19	yangi_texnologiya	otlar	44	axborot_bozori	miya
20	boshqaruv_xonasi	soqol	45	vaqt_mashinasi	soch
21	banklararo_tizim	daryo	46	bosh_sahifachi	qabr
22	banner_reklamasi	eshik	47	bull_algebrasi	pul
23	dasturni_sozlash	gilam	48	banyan_tarmoq	fil
24	telefon_trubkasi	palto	49	beta_testlash	non
25	qovurilgan_baliq	osmon	50	bosh_muharrir	til

ASSIMETRIK SHIFRLASH
I. RSA algoritmini qo’llanishiga doir kichik bir misol keltiramiz.
Misol: Uchta harfdan iborat bo’lgan “CAB” ma’lumotini shifrlaymiz.
Biz qulaylik uchun kichik tub sonlardan foydalanamiz Amalda esa mumkin qadar katta tub sonlar bilan ish ko’riladi.

1. 
   Tub bo’lgan r=3 va q=11 sonlarini tanlab olamiz.
   
2. 
   Ushbu n=pq=3*11=33 sonini aniqlaymiz.
   

So’ngra, sonini topamiz, hamda bu son bilan 1 dan farqli biror umumiy bo’luvchiga ega bo’lmagan e sonini, misol uchun e=3 sonini, olamiz.

3. 
   Yuqorida keltirilgan e*d(mod )=1 shartni qanoatlantiruvchi d sonini 3d=1 (mod 20) tenglikdan topamiz. Bu son d=7
   
4. 
   Shifrlanishi kerak bo’lgan «CAB» ma’lumotini tashkil etuvchi harflarni: A1, B2, C3 mosliklar bilan sonli ko’rinishga o’tkazib olib, bu ma’lumotni musbat butun sonlarning, ketma-ketligidan iborat deb qaraymiz. U holda ma’lumot (3,1,2)ko’rinishda bo’ladi va uni {e;n}={3;33} ochiq kalit bilan bir tomonli funksiya bilan shifrlaymiz:
   

x=3 da C1=(3³)(mod33)=27
x=1 da C2=(1³) (mod33)=1,
x=2 da C3=(2³) (mod33)=8.

5. 
   Bu olingan shifrlangan (27,1,8) ma’lumotni mahfiy {d;n}={7;33} kalit bilan ifoda orqali deshifrlaymiz:
   

u=27 da D1=(27⁷) (mod33)=3,
u=1 da D2=(1⁷) (mod33)=1,
u=8 da D3=(8⁷) (mod33)=2.
Shunday qilib, kriptotizimilarda RSA algoritmining qo’llanishi quyidagicha: har bir foydalanuvchi ikkita yetarli darajada katta bo’lmagan p va q tub sonlarni tanlaydilar va yuqorida keltirilgan algoritm bo’yicha d va e tub sonlarini ham tanlab oladi. Bunda n=pq bo’lib, {e;n} ochiq kalitni {d;n}esa mahfiy kalitni tashkil etadi. Ochiq kalit ochiq ma’lumotlar kitobiga kiritiladi. Ochiq kalit bilan shifrlangan shifrmatnni shu kalit bilan deshifrlash imkoniyati yo’q bo’lib, deshifrlashning mahfiy kaliti faqat shifr ma’lumotining xaqiqiy egasiga ma’lum.
Eslatma: Bu yerda Ma’lumotlarni sonli ko’rinishi sifatida alfabit tartibi olingan, topshiriqlarni bajarishda Ma’lumotlarni sonli ko’rinishini ASCII jadvali qiymatidan foydanamiz
Topshiriq

	SHIFRLANADIGAN SO’Z		SHIFRLANADIGAN SO’Z
1	DASTURIY_VOSITALAR	23	KUTUBXONA_KITOBI
2	TAQINCHOQLAR_NARXI	24	KOSMONAVTLAR_UYI
3	YILPIGICHLAR_RANGI	25	QIZIQ_MATEMATIKA
4	UNIVERSITET_BINOSI	26	YANGI_MUZLATGICH
5	DASTURIY_JAMLANMA	27	BAZIS_VARIANTLAR
6	AXBOROT_ESKIRISHI	28	KARNAY_SURNAYCHI
7	AXBOROT_BUTUNLIGI	29	TILLA_TISHCHALAR
8	DASTURIY_MAHSULOT	30	BILIMLAR_OMBORI
9	AXBOROT_AGENTLIGI	31	AXBOROT_BIZNESI
10	DASTURIY_ILOVALAR	32	AXBOROT_BALANSI
11	MILITSIYA_IDORASI	33	DIREKTOR_XONASI
12	QULUPNAY_SHARBATI	34	ASKARLAR_HAYOTI
13	RAQAMLAR_AYIRMASI	35	BUYRUQLAR_SATRI
14	SHAFTOLI_SHARBATI	36	YANGI_DAFTARLAR
15	FOTOAPPARAT_QISMI	37	TISH_DOKTORLARI
16	YANGI_TEXNOLOGIYA	38	AXBOROT_BOZORI
17	BOSHQARUV_XONASI	39	VAQT_MASHINASI
18	BANKLARARO_TIZIM	40	BOSH_SAHIFACHI
19	BANNER_REKLAMASI	41	BULL_ALGEBRASI
20	DASTURNI_SOZLASH	42	BANYAN_TARMOQ
21	TELEFON_TRUBKASI	43	BETA_TESTLASH
22	QOVURILGAN_BALIQ	44	BOSH_MUHARRIR