Ўсимликлар морфологияси ва

эк ви ф ац и ал
(лот. э к в а л и с — 
текис, ф а ц е с — ташқи қиёфа) 
бар глар
дейилади. Бундай 
баргларга ғалладошлар, пиёздошлар, қиёқдошлар каби 
ўсимликларнинг барги мисол бўлади.
Б ар гн и н г ўтк азув чи т ўқ и м ал ар и
поя ва илдизнинг ўтка- 
зувчи тўқималари каби ўзига хосдир. Баргнинг ўтказувчи 
тўқимаси, тола бойлам найчалардан иборат бўлиб, бутун 
барг мезофилл қисмига тўрсимон ҳолда тарқалган. Барг 
ўтказувчи тўқима ёпиқ коллатераль бойламлардан иборат. 
Уларда устки томонда ксилема, остки томонида эса флоэ­
ма жойлашган.
Баргнинг ўтказувчи бойлами барг ўрни билан туташ­
ган. У икки паллали ўсимликларда барг ўрнида, барг бан­
ди ва барг пластинкасини бош най тола бойламларига етиб 
боради. Ундан эса биринчи тартиб бойламга, сўнгра ик­
кинчи тартиб ва ҳоказо бойламларга боради. Шундай қилиб 
тўрсимон томирланиш вужудга келади. Бир паллали ўсим-

---

82
-раем.
С ирень баргининг кўндаланг кесими: 
1 —
ёруғда ўсган 
баргнинг кўндаланг кесмаси; 
2 —
м езоф иллнинг устунсимон 
паренхимаси; 
3 —
ёруғлиқ кам тушган барг м езоф илининг тузилиш и.
ликлар баргида йирик ўтказувчи най(тола) бойламлари йўқ, 
барг ўрнида бир қанча (параллел ёки ёйсимон) мустақил 
ўтказувчи тола бойламлари ўзаро майда (анастамоз) йўлак- 
чалар билан 
Барг ўтказувчи бойламлари ёпиқ
ҳолда бўлиб, 
ўтказувчи бойлам дейи­
лади.
Баъзи икки паллали ўсимликлар баргининг бош 
ларида ксилема билан флоэма орасида камбий

---

си (пардаси) пайдо бўлса ҳам, у ўз вазифасини, яъни қалин- 
лаштириш вазифасини бажармайди.
Баргнинг асосий ўтказувчи най бойламлари атрофини 
механик тўқиманинг склеренхима толалари ўра?) туради 
ва баргтомирларига мустаҳкамлик (лот. А р м а т у р а — жи- 
ҳозлаш) беради.
7~§. БА РГ Н И Н Г А Н А ТО М И К Т У ЗИ Л И Ш И Г А ТА Ш ҚИ
М У Ҳ И ТН И Н Г ТА Ъ С И РИ
Барг ўсимлик организмининг энг нозик ва нафис органи 
бўлиб, ташқи муҳитнинг ўзгаришидан тез таъсирланади. 
Баргнинг ички тузилишига ёруғлик, намлик, ҳарорат, 
шамол, тупроқ ва бошқа омиллар кучли таъсир этади. Бу 
экологик омиллардан энг куп таъсир кўрсатадиган намлик 
ҳисобланади. Шунинг учун эволюция жараёнида тупроқ- 
нинг ҳар хил намлик шароитида ўса олишига қараб ўсим- 
ликлар тўрт экологик гуруҳга бўлинади: гидрофитлар, гиг- 
рофитлар, мезофитлар ва ксерофитлар.
1. Г и д р о ф и т л а р (юнон. х и д а р — сув, ф и т о н — 
ўсимлик)га сувга танасининг учдан бир ёки бугунлай сувга 
кўмилиб турадиган ўсимликлар киради (ўқбарг; сув айиқ- 
товони). Буларда ҳаво тўпланадиган тўқима (аэренхима) 
жуда кам тараққий этган, барглари туксиз, эпидермалари 
ингичка, ҳаво йўллари яхши тараққий қилмаган, ҳужай- 
раларининг осмотик босими жуда оз бўлади.
2. Г и г р о ф и т л а р н и н г эпидермаларида тукчалар 
бўлмайди, кутикулалари ҳам кучсиз тараққий этган, барг­
лари йирик, ҳаво йўллари баргнинг ички тарафига жой­
лашган ва кўпинча г и д а т о д а л а р и бўлади. Буларга сер- 
сув жойларда ўсадиган ўсимликлар киради.
3. М е з о ф и т л а р (юнон. м е з о с — ўрта; ф и т о н — 
ўсимлик)га — ўртача намли тупроқ ва юмшоқ икдимли 
шароитда ўсувчи ўсимликлар киради. Улар кўпинча суб­
тропик (Кавказ ва Ўрта Осиё тоғларидаги) ўрмон тўқай- 
зорларида ўсади. Бундан ташқари экиладиган сабзавот- 
мева, ғўза каби ўсимликлар ҳам шулар жумласидандир.
4. К с е р о ф и т л а р (юнон. к с е р о с — қурғоқ; ф и ­
т о н — ўсимлик)га қурғоқчилик шароитида (чул, саҳро)

---

83