Simlikchilik

Mintaqalar
Maqbul ekish maddatlari
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	1.IX.-1.X.
2.	Andijon viloyati	15.1X.-20.X.
3.	Buxoro viloyati	15.IX.-20.X.
4.	Jizzax viloyati	15.IX.-20.X.
5.	Qashqadaryo viloyati	15.GX.-20.X.
6.	Namangan viloyati	15.GX.-20.X.
7.	Navoiy viloyati	15.IX.-20.X.
8.	Samarqand viloyati	15.EX.-20.X.
9.	Sirdaryo viloyati	15.IX.-20.X.
10.	Surxondaryo viloyati	15.IX.-20.X.
11.	Toshkent viloyati	15.1X.-20.X.
12.	Farg‘ona viloyati	15.IX.-20.X.
13.	Xorazm viloyati	1.IX.-1.X.

Dunyoda paxtachilik bilan shug‘ullanuvchi mamlakatlar anchagina. 0‘zbeldston esa ularning orasida eng shimoliy mintaqada joylashgan. Shunday bo'lsa-da, mamlakatimiz «oq oltin» yetishtirish bo‘yicha jahonda oltinchi, uni eksport qilish bo‘yicha esa ikkinchi o‘rinda turadi.

Ochig‘i, bu maqomga erishish va uni barqaror saqlab turish bugungi raqobat tobora keskinlashib borayotgan sharoitda oson emas. Mazkur jarayonda, tabiiyki, respublikamizda paxtachilik tarmog‘ini yanada rivojlantirish maqsadida tizimli islohotlar izchil amalga oshirilayotgani, xususan, dehqon va fermerlar mehnati munosib qadrlanayotgani muvaffaqiyatlar omili bo‘layotir. Shu bilan birga, yurtimizda paxtachilik bo‘yicha boy tajriba to‘plangani, fermerlar hukumatimiz tomonidan qo‘llab-quwatlanayotgani, ularning samarali mehnat qilishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgani tufayli, tabiat injiqliklariga qaramay, har yili mo‘l va sifatli hosil olishga erishilayotganini alohida ta’kidlab o‘tish kerak (16.4-jadval).

16.4-jadval

Ekish me’yorini aniqlashda quyidagi jadvaldan foydalanish mumkin, gektariga kg. Hisobida

1000 dona donning vazni, gr.	Gektariga 3 mln, yoki 1 kv.m.da 300 dona urug‘	Gektariga 4 mln, yoki 1 kv.m.da 400 dona urug‘	Gektariga 5 mln, yoki 1 kv.m.da 500 dona urug‘	Gektariga 6 mln, yoki 1 kv.m.da 600 dona urug‘
38	114	152	190	228
39	117	156	195	234
40	120	160	200	240
41	123	164	205	246
42	126	168	210	252
43	129	172	215	258
44	132	176	220	264
45	135	180	225	270
46	138	184	230	276
47	141	188	235	282
48	144	192	240	288
49	147	196	245	294
50	150	200	250	300

Mustaqillik yillarida mamlakatimiz iqlim va tuproq sharoitiga mos tezpishar hamda serhosil, qishloq xo‘jaligi ekinlari zararkunandalari va kasalliklarga chidamli o‘nlab yangi g‘o‘za navlari yaratildi. Xususan, bugungi kunda asosiy maydonlarda S-6524, «Buxoro - 6», «Buxoro - 102», «Namangan - 77», «Ap-Boyovut - 2» singari shunday xususiyatlarga ega paxta yetishtirilmoqda. Ulaming tolasi sanoatbopligi esa o‘zbek paxtasining mavqei yanada yuksalishini ta’minlamoqda. Gap shundaki, tolamizning oppoq rangi, pishiqligi, mikroneyr ko‘rsatkichlari ustunligiga xalqaro ekspertlar tomonidan yuqori baho berilgan. Jahon to‘qimachilarining 0‘zbekistonga intilishi, tolamizni sotib olishga katta umid bog‘lashining sababi shunda. Qolaversa, an’anaviy o‘tkazib kelinayotgan Xalqaro 0‘zbekiston paxta yarmarkasi ana shu masalalaming ro‘yobga chiqishi yo‘lida jahon paxta bozorining muhim voqeasiga aylanib borayotir. Buni yarmarkaning ochilish marosimida so‘zga chiqqan Paxta bo‘yicha xalqaro maslahat qo‘mitasining ijrochi direktori T.Taunsend, «Sotton Outlook» xalqaro agentligi bosh muharriri R.Batiyer, Xitoy paxta uyushmasining vitse-Prezidenti SH.Jianvey, «Sotton Vangladesh» xalqaro agentligining bosh muharriri K.Axsan, «Dubai Multi Commodites Centyer» ijrochi direktori D.Rutlej va boshqalar alohida e’tirof etishdi. Quvonarlisi, ular tomonidan mamlakatimiz nafaqat sifatli paxta yetishtiruvchi, balki xom-ashyoni kafolatli ravishda yetkazib beruvchi ishonchli hamkor sifatida tan olindi.

Paxtachilik sohasidagi agrotexnik tadbirlarni (bu tadbirlar asosan ishlab chiqarish va bozor infratizilma subyektlari tomonidan amalga oshiriladi) o‘z muddatida bajarilmasligi yoki ayrim resurslami belgilangan me’yorlarda berilmasligi natijasida mumkin bo‘ladigan nobudgarchiliklar miqdori hisob Mtoblarini keltirish mumkin, ya’ni:

• 
  chigit ekishni o‘z muddatida o‘tkazilmasligi, g‘o‘zaning kech unib chiqishi hosildorlikni o‘rtacha 3,4 s/gacha;
  
• 
  sho‘rlangan maydonlaming sho‘rini yuvmaslik yoki sifatsiz sho‘r yuvish 9,0 s/gacha;
  
• 
  nam saqlash uchun boronalashni o‘tkazilmasligi o‘rtacha 3,4 s/gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin tuproqning yumshatilmasligi o‘rtacha 2,8 ts/gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin mola bilan tekislamaslik esa 1,6 s/gacha;
  
• 
  umumiy chigit ekishdan oldin maydondagi kesaklami maydalab tuproqni ekishga tayyorlamaslik o‘rtacha 8,8 s/gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin mineral o ‘g‘itlami bermaslik 2,5 s/gacha;
  
• 
  chigitni agrotexnik talablar asosida sifatli tayyorlamaslik 1,3 s/gacha;
  
• 
  barcha turdagi mineral o‘g‘itlar berishni 1 iyulgacha tugatmaslik
  

3. 
   s/gacha;
   

• 
  yagonani kechikib o‘tkazish yoki chigitni qayta ekish hosildorlikni
  

2. 
   s/gacha kamayishiga sabab boMadi;
   

• 
  begona o‘tlar to‘liq tozalansa, hosildorlik 3,6 s/gacha;
  
• 
  paxta maydonlarini har 3 yilda joriy tekislash o‘rtacha 6,6 s/gacha;
  
• 
  har gektar maydonga 12 tonna organik o‘g‘itlami berish hosildorlikni o‘rtacha 2,1 s/gacha oshiradi. '
  

Hisob kitoblardan ko‘rinib turibdiki, paxtachilik umuman qishloq xo‘jalik mahsulotlari hosildorligini oshirish, eng awalo, fermer xo‘jaliklariga infratuzilma sub’yektlarining samarali xizmat ko‘rsatishi va ta’minot korxona tomonidan moddiy resurslami o‘z vaqtida yetkazib berilishiga bogiiq.

Davlatning g‘alla mustaqilligi siyosati

G‘alla yetishtirish - hamma qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining asosidir. G‘alla aholining non, makaron mahsulotlariga, non mahsulotlariga bo‘lgan talablarini qondiribgina qolmasdan, shuningdek, sut, go‘sht, tuxum va boshqa mahsulotlarning ishlab chiqarilishini ham belgilaydi. Chunki, u hayvonlar va parrandalami ham muhim ozuqa bilan ta’minlaydi. G‘alla oziq-ovqat, kimyo, yengil sanoatning qator tarmoqlari uchun xom-ashyo bo‘lib xizmat qiladi. U davlat non mahsulotlari resurslarini yaratish va yangilashda ham zarur, muhim eksport mahsuloti hamdir.

G‘allani barqaror yetishtirish ilg‘or texnologiyalami joriy etmasdan, intensifikatsiyaning sifat jihatdan mehnat, moddiy va energiya resurslaridan, zamonaviy o‘simliklaming biologik jihatdan hosildor navlarini asoslangan, hosildorlik salohiyatiga asoslangan sifat jihatdan yangi darajalariga o‘tmay turib erishib bo‘lmaydi (16.2-rasm).

2. 
   rasm. Don mustaqiligigacha xorijdan xarid qilingan don, ming tonna
   

Non mahsulotlari tayyorlashda bug‘doy (g‘alla) tarkibidagi shira, uning sifati miqdori o‘ta muhim ahamiyatga ega. G‘alla naturasi g‘allaning 1 1 massasida aniqlanadigan tegirmon jihozlari partiyasining muhim sifat ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Bug‘doy doni 720 grammdan rasm. Dunyoda 1990 yilda bug‘doy yetishtiruvchi asosiy davlatlarda yalpi hosil, mln/t

yuqori naturada yuqori texnologik hossaga ega bo‘ladi. Bu miqdordan past bo‘lsa, don maydalanganda (tegirmonda) uncha yuqori sifatli bo‘lmagan va kutilganidan kam un beradi. Donning shiraligi 50-60% bo‘lishi kerak.

G‘alla ishlab chiqarish iqtisodiy ko‘rsatkichlari samaradoriigi quyidagicha: g‘alla ekinlarining hosildorligi, mehnat unumdorligi, mahsulot birligi tannarxi va hokazo. Prezidentimiz tomonidan g‘alla mustaqilligiga erishish vazifasi qo‘yildi va bu vazifa sharaf bilan uddalandi (16.3-rasm).

G‘alla ekinlarining hosildorligi, tannarx va realizatsiya qilinadigan g‘alla narxi ushbu tarmoqdagi daromadni belgilaydi. Hosildorlik va tannarx, tannarx va rentabellik darajasi orasida teskari bog‘liqlik mavjud. Hosildorlik qancha yuqori bo‘lsa, tannarx shuncha past bo‘ladi. Don tannarxi qancha past bo‘lsa, rentabellik darajasi shuncha yuqori bo‘ladi (16.4-rasm).

Don ekinlari hosildorligi tuproq-iqlim sharoitigagina emas, balki organik va mineral o‘g‘itlar kiritish, o‘simliklami himoya qilish vositalari, texnika bilan ta’minlanganlik, ishlami optimal muddatlarda bajarish, ishchilaming o‘z mehnati natijasida moddiy manfaatdorliklari kabilarga ham bog‘liq.

16.5-jadval

0‘zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlarida g‘alla mahsuloti ishlab

chiqarish

Davlatlar