Силлабус (syllabus) ни ишлаб чиқиш методикаси

Transkripsiyada quyidagilarga jiddiy e’tibor beriladi:

• 4. Unlilarning yumshoqligini bildirish uchun ustiga ikki nuqta qo‘yiladi. Masalan: pəkənə, gəp va boshqalar.
• 5. Undoshning yumshoqligini bildirish uchun yuqoridan uning o‘ng tarafiga kichik belgi qo‘yiladi. Masalan: b’ir, k’im va boshqalar.
• 6. Unlining ustidagi to‘g‘ri chiziq uzunlikni, botiq chiziq qisqalikni bildiradi. Agar bu belgilar bo‘lmasa, unli, odatdagidek, me’yoriy, o‘rta holatda bo‘ladi. Masalan: k’m, d’m, s’m:
• 7. Tovushlarning qattiqligi ham ko‘rsatiladi. Masalan, biqin, g‘osht va boshqalar:
• 8. Tovushlarning tushishi ham ko‘rsatiladi. Masalan: bכlələ(r).
• 9. Urg‘u ham odatdagidek, ko‘rsatiladi: Masalan: sənכət’m’z.

Hozirgi alifbo (rus alifbosi asosida o‘zbek yozuvi) asosida tuzilgan amaliy yozuvdagi belgilar transkripsiya uchun xizmat qiladi. O‘zbek shevalariga xos bo‘lgan tovushlarni ifodalash uchun qo‘shimcha belgilar ishlatiladi.

O‘zbek shevalarni tekshirish uchun quyidagi unli tovushlar tizimidan foydalanish mumkin:

• a, כ , i, o‘, ’(i), u, o(ө ), e.

Unlilar transkripsiyasi

• a - til orqa, keng lablanmagan tovushni ko‘rsatadi: qalam, bag‘ir.
• ə- "a"ning yumshoq varianti:
• gap, ana. Ba’zi tekshiruvchilar bu harfni "ə" shakli bilan ham ko‘rsatadilar: ənə, mənə.
• כ - til orqa, keng, bir oz lablangan unlini bildiradi: ot(כt), soqol (sכqכl). Bu tovush, ayniqsa, Samarqand, Toshkent shevalari uchun harakterli: כ ta, n כ n, yכm כn va boshqalar. Ba’zan " כ" unlisi "o" tarzida ko‘rsatiladi.

Unlilar transkripsiyasi

• i - til oldi, lablanmagan, tor unli: bil, sakkiz, kirish.
• ы- "i"ning qattiq varianti.
• Til orqa, lablanmagan, tor unli bo‘lib, ayniqsa, singarmonizmli shevalar uchun harakterli: qo‘lo‘q (qөlөq), g‘o‘jo‘m (g‘өjөm).
• ъ–(’ ) juda qisqa talaffuz qilinadigan, bir oz ochiq "i" tovushni bildiradi: keld’, borinch. Bu "i" bilan "e" orasidagi ochiqlikka ega unli tovush.
• у–(u) til orqa, lablangan, tor unlini bildiradi: qush, tush, bulut.
• Y- (Y) old qator, yuqori-tor, lablangan unlini ifoda qiladi, singarmonizmli shevalarda va singormonizmini yo‘qotgan Buxoro, Navoiy, Samarqand shahar shevalarida qo‘llaniladi: kul, bugun, tun.
• o - o‘rta kenglikdagi til orqa, lablanmagan unli (adabiy tilda "o‘" shakli bilan ko‘rsatiladi): qol (qo‘l) g‘oza (g‘o‘za). Til oldi "u" unlisini ifodalash uchun "o" shaklidan foydalanish mumkin: gol, hol, koklam.
• ө - oldingi qator lablangan o‘ unlisi.
• e - bu unli so‘z va bo‘g‘in o‘rtasida keladigan "e" unlisini ifodalaydi: bel, kel, ter.