Silikat materiallarining turlari. Keramika ashyolar ishlab chigarish uchun хom ashyo, хom ashyoni tayyorlash Reja

2.Sopol buyumlar sinfi

Sopol buyumlar xossalariga binoan ikkita sinfga bo’linadi:

• 
  G’ovak sopol buyumlar tiniq emas, loysimon , kesmali va surish xususiyatiga ega, xatto suv xam o’tkazish i mumkin (g’isht, cherepitsa, kulolchilik buyumlari v utga chidamli buyumlar kiradi)
  
• 
  Zich buyumlarpishgan, silliq kesimli, suv surmaydigan xususiyatga ega( tosh buyumlar , kislotaga chidamli apparatura, kanalizatsiya trubalari, metal plitalar va chinni kiradi)
  

Sopol buyumlar sirtining holatiga qarab sirlangan (glazurlangan) va sirlanmagan buyumlarga bo'linadi. Sirlangan buyumlarning sirti shishasimon yaltiroq sir bilan qoplangan bo'ladi. Silikatlar aralash-masini to'liq suyuqlanguncha qizdirib, so'ngra suyuq massani sovitilsa, turli navdagi shishalar hosil bo'ladi.

Kukunsimon silikatlar va alyumosilikatlarni hamda boshqa mineral moddalarni quydirilsa bog'lovchi xossaga ega bo'lgan birikmalarga aylanadi. Hozirgi zamonda silikatU materiallar ishlatilmaydigan sohani ko'rsatish qiyin. Silikat materiallar ayniqsa, qurilishda, masalan, quriUsh g'ishtlari, cherepitsalar, qoplama materiaUar, o'tga chidamU va Kimyoviy buyumlar, elektr issiqlik va shovqinni izolyatsiyalovchi (o'tkazmaydigan) materiallar qurilish va bezak ishJari tayyorlashda keramik quvurlar olishda, elektrotexnika va radiotexnika sanoatida turli xildagi chinni izolyatorlar, isitish asboblari uchun har xil keramik qismlar, sanitariya-gigiyena (ozodalik) texnikasi narsalari va hokazolar tayyorlashda ishlatiladi.

Sopol materialariga qiziqish shunchalik oshdiki, XXI asri ba'zan keramika asri deb ham atalmoqda. Hoziming o'zida noyob mexanik magnit, elektrik va optik xossalarga ega bo'lgan, xalq xo'jaligining turli-tuman sohalarida ishlatiladigan keramik materiallar yaratiladi.

Qiyin eruvchan moddalarning kristall strukturalari

Qo‘-	Singoniya	Modifi-	Reshetka	Reshetka o‘lchami, nm.
shilma		katsiyasi	tipi	a	v	s	s/a
Nometall šiyin eruvchan moddalar
AlN	Geksagonalli	-	ZnS	0,3109	-	0,4970	1,600
Si3N4	Geksagonalli		Be2SiO4	0,7818	-	0,5591	0,715
	Geksagonalli		Be2SiO4	0,7595	-	0,2902	0,382
SiC	Kubli		ZnS	0,4349	-	-	-
	Geksagonalli		-	0,3076	-	0,5048	1,635
Al2O3	Geksagonalli		Al2O3	0,4759	-	1,2990	2,720
	Geksagonalli		Al2O3	0,5640	-	2,2650	4,020
	Kubli		MgAl2O4	0,7910	-	-	-
	Geksagonalli		-	0,5700	-	0,290	0,510
	Geksagonalli		-	0,5570	-	0,8640	1,551
ZrO2	Monoklinli		ZrSiO4	0,5145	0,5207	0,5310	1,032
							
							99,194^o
	Tetragonalli		HgI2	0,3640		0,5270	1,445
	Kubli		CaF2	0,5086	-	-	-
Metallsimon moddalar
TiC	Kubli	-	NaCI	0,4327	-	-	-
TiN	Kubli	-	NaCI	0,4238	-	-	-

3.Sopol -buyumlar xom-ashyosi

“Texnika keramikasi” termini ma’lum sharoitda issišlik berish yo‘li bilan sun’iy ravishda olingan va aloќida xossalarga ega bo‘lgan materiallarga tegishli bo‘lib, ular davriy sistemaga kirgan barcha element, oksid va moddalar asosida olinishi ќamda turli kimyoviy va fazoviy tarkibga ega bo‘lishlari mumkin. Texnika keramikasi maќsulot-larining turi va olish usullarining ko‘p bo‘lishiga šaramay ularni bir sinfga biriktiruvchi belgilar mavjud. Bunday belgilar šatoriga šuyida-gilar kiradi:

1- asosiy xom ash’yo sifatida oksid, tuz va boshša sun’iy yo‘l bilan olingan kimyoviy birikmalar ishlatilishi;

2- xom ash’yo tozaligi o‘ta darajada yušori bo‘lishi;

3- mexanikaviy va kimyoviy usullar bilan olingan xom ash’yoning o‘ta mayda dispers bo‘lakchalardan tashkil topganligi;

4- shixta tarkibiga kiruvchi komponentlar yušori dozada tortilishi;

5- buyumlarni šoliplanishini yaxshilash mašsadida tarkibiga plasti-fikatorli šo‘shilmalar šo‘shilgan bo‘lishi

6- kuydirish jarayoni o‘ta reglamentlashtirilgan va regulirovka ši-lingan gazli sharoitda olib borilishi;

7- ishlab chišarish jarayonida noan’anaviy jiќoz va uskunalar šo‘llanilishi;

8- ishlab chišarishning kamtonnali mišdorida olib borilishi va ќokazo.

Keyingi yillarda texnika keramikasi maќsulotlari o‘ta yušori va kimyoviy turђunlikka ega bo‘lgan kimyoviy birikmalar asosida olina boshlandi. Bunday maќsulotlar šatoriga birinchi navbatda alyuminiy oksidi- Al₂O₃, kremniy nitridi-Si₃N₄, Si-Me-O-N sistemasida ќosil bo‘luvchi va sialon nomi bilan ataluvchi oksinitridli fazalar kiradi. Bunday šiyin eruvchan nometall va metallsimon moddalarning kimyoviy formulasi va strukturasiga oid ma’lumotlar 4-jadvalda, ularning boshša sinflardagi materiallar bilan taššoslash esa 5-jadvalda berilgan. Ularning tuzilishlari šuyidagi talablarga javob berishi kerak:

1- yuqori zichlikka ega bo‘lishi;

2- fazalararo va bo‘lakchalararo chegaralarning mustaќkam bo‘lishi;

3- strukturaga kiruvchi bo‘lakchalarning yušori dispers bo‘lishi va maќsulot tarkibiga bir turda joylashgan bo‘lishi;

4- defektlar o‘lchamining kichik bo‘lishi;

5- yuqori qattiqlik va boshša spetsifik xususiyatlarni o‘ziga joylashishi.

Nazorat savollari

1.Keramika so’zining manosini tushuntiring?

2.Sopol buyumlar qanday sinflarga bo’linadi?

3.Asosiy xom -ashyoga tarif bering?

4.Loyning mayinligini kupaytirish uchun unga qanday qoshimcha moddalar qo’shiladi?

5.Keramik massalarning turlari?

6.Loyni achitishning moxiyati nimadan iborat?

7.Keramik massaga qaysi usulda shakl beriladi?