Сигааплфни кучаттириш

1.7.1 Ток кўзгулари


Ток кўзгуси деб аталувчи барқарор ток генератори 1.41-расмда келтирилган.


1.41-расм. «Ток кўзгулари» типли барқарор ток генераторлари.
а) оддий, б) такомиллашган, в) кичик токларни стабилловчи.
VТ1 ва VТ2 транзисторлар бир хил. Шу сабабли I_Б1 ва I_Б2 лар тахминан тенг бўлади. Занжирдан ўтувчи I₂ ва I₂ токлар
I₁=I_K1+I_Б1+I_Б2=(h_21Э(1)+1)I_Б1+I_Б2 (1.58)


I₂=I_K2= h_21Э(1)·I_Б2
га тенг бўлади.
Агар I_Б1 ва I_Б2 лар, ҳамда h_21Э(1) ва h_21Э(2) лар ўзаро тенг бўлса, I₁ ва I₂ ларнинг нисбати ҳам бирга яқин бўлади.
(1.59)
Бу схемаларнинг камчилиги токлар нисбати бирга тенг бўлмаслиги ҳамда юклама қаршилигига боғлиқ бўлишидир. 1.41 б) -расмда бу камчилик йўқотилган. Унда транзистор ўзгармас база кучланишида ишлайди. Схемада:
I₁=I_K1+I_Б3 ва I₁=I_K2+I_Б1- I_Б3 (1.60)
1₁ ва I₂ таркибига кирувчи токлар юклама қаршилигига боғлиқ бўлмасдан, ўзгармас U_БЭ12 ва U_БЭЗ кучлайнишлар билан белгиланади. Демак, I₂/1₁ нисбат юклама қаршилигига боғлиқ бўлмаслига керак. 1.41 а), б) -расмда келтирилган барқарор ток генераторларн I₂/ I₁ нисбатининг бирга яқин бўлишини таъминлайди ва шу сабабли ток кўзгулари деб аталади.
Баъзи ҳолларда бу нисбатнинг бирдан фарқ қилиниши талаб қилинади. Масалан, микросхемада жуда кичик снлжиш токини барқаролаштириш зарур бўлса, 1.41 в) -расмда кўрсатилган схемадан фойдаланилади. Унинг муҳим афзаллиги шундаки, кичик R₁ ва R₂ резисторларда жуда кичик (бир неча микроампер) I₂ барқарор токни ҳосил қилиш мумкин.


Микросхемаларда баъзи нуқталарнинг потенциалини бошқа нуқталарга нисбатан кўпайтириш ёки камайтириш лозим бўлади. Бунинг учун кучланиш сатҳини силжитувчи схемалар қўлланилади.
1.42-расмда кучланиш сатҳини силжитувчи схемалардан намуналар келтирилган. 1.42 а) -расмда силжиш U_кир- N_чик = U_БЭ1+IR га тенг бўлиб, юклама бўлмаса, унда ўзгарувчан кучланиш тушуви ҳам бўлмайди. Сиғим С барқарор ток генератори колектор занжир сиғимини компенциялайди. Компенциялаш шарти RС=R_чм·С_чиқ Бунда R_чиқ- барқарор ток генераторининг юклама қаршилига билан биргаликда чиқиш қаршилиги; С_чиқ - чиқиш сиғими, 14.2 б) -расмда кучланиш сатҳининг силжиши диод кучланишини барқарорлаш қийматига қадар бўлади. Микросхемаларда диод вазифасини одатда интеграл диодлар ўтайди. Схеманинг камчилиги шундаки, тешиб ўтиш токи барқарор бўлмаганлигидан шовқинлар ҳосил бўлади.




1.42-расм. а) эмиттер такрорлагичи ва барқарор ток генератори билан, б) стабилитрон билан в) R₁/R₂ ўзгариши билан ўзгартирувчи.
1.43 в) расмдаги схема ёрдамида R₁/R₂ нисбатни ўзгартириб, кучланишни кенг оралиқда ўзгартириш мумкин:
I_б = 0 деб ҳисоблаб:
(1.61)
бундан

Баьзан бу схема U_ъэ “кўпайтиргич” ёки “ўзгарувчан стабилитрон “ деб аталади.

Интеграл микросхемаларда кучайтириш коэффицентини ошириш мақсадида таркибий транзисторлар ишлатилади.